Fréttatíminn - 21.12.2012, Blaðsíða 66

V ið erum metnaðarfullt poppband sem spilar á böllum,“ sagði Björn Jörundur Friðbjörns-son í Þjóðviljanum 1991 og negldi starfsemi
Nýdanskrar í einni setningu. Hann og Daníel Ágúst
Haraldsson og fleiri strákar, þar á meðal trommarinn
Ólafur Hólm Einarsson, hófu samstarf árið 1987 og
unnu sér það til frægðar að sigra í hljómsveitakeppninni
á Húsafelli sama ár. Stuðmenn fengu hljómsveitina til
að hita upp fyrir sig á næstu misserum og sveitin hélt
sjálfstæða tónleika, þar sem mikið var lagt upp úr leik-
rænum tilþrifum til að vekja athygli. Nýdanskri óx ás-
megin eftir því sem Björn samdi fleiri lög. Það fyrsta
sem kom út var lagið Síglaður á safnplötu Skífunnar,
Smellir, fyrir jólin 1987.
Strákunum leiddist framtaksleysið hjá Skífunni,
fóru yfir til Steinars og settu tvö lög á safnplötuna
Frostlög árið eftir. Annað þeirra var Hólmfríður Júlí-
usdóttir, sem vakti athygli fólks á Nýdanskri svo um
munaði. Eftir tvö lög á enn einni safnplötunni, Banda-
lögum, kom loks fyrsta stóra plata Nýdanskrar fyrir
jólin 1989, Ekki er á allt kosið. Bítlavinirnir Jón Ólafs-
son og Rafn Jónsson voru upptökustjórar plötunnar.
Hún gekk vel, enda vinsæl lög af tónleikaprógramm-
inu innanborðs; Apaspil, Fram á nótt og Hjálpaðu mér
upp.
Um sumarið 1990 kom enn einn smellurinn, Nost-
radamus á Bandalögum 2, en um haustið var bandið
orðið hálfgert rekald því tveir meðlimir – þeir Valdi-
mar Bragason og Einar Sigurðsson – höfðu haldið
utan „til að læra vélritun og gleraugnasmíði“. Í staðinn
komu Stefán og Jón úr Possibillies og voru „sérstakir
aðstoðarmenn“ til að byrja með en fullgildir meðlimir
eftir útkomu hinnar vönduðu plötu Regnbogalands,
sem var afrakstur samstarfsins. Nú var Daníel farinn
að semja meira en áður og hippa- og bítlalegar popp-
melódíurnar beinlínis runnu af félögunum: Frelsið og
Tíminn gripu mest.
Með tilkomu lagahöfundanna Stefáns og Jóns var
kominn hópur sem var til alls líklegur. Hljómsveitin
hafði vakið lukku og athygli á tónleikum og böllum og
stundum klætt sig djarflega upp að hætti hippaáranna.
Tónlist og útlit gerði því að verkum að margir settu
hippastimpil á Nýdanska.
„Við getum ekki svarið það af okkur að við höfum
gaman af hippatónlist, en við erum ekki endilega
hippar sjálfir eins og þú sérð,“ sagði Jón í Þjóðvilj-
anum 1991.
„Okkur finnst þessir búningar bara flottir,“ bætti
Björn við. „Við spilum helling af íslensku hippadóti,
fullt af Hljómum um það leyti sem þeir voru að hætta
og nú erum við að gæla við að spila eitthvað af Lifun,
þeirri frábæru plötu.“
Tilefni viðtalsins var ný plata, Kirsuber, með tveim-
ur nýjum lögum og fimm gömlum í tónleikaútgáfum.
Lagið Kirsuber gaf til kynna hvert bandið stefndi.
„Við höfum ákveðnar hugmyndir fyrir næstu plötu,“
sögðu þeir, „okkur langar til að spila allir inn í einu og
hafa þetta miklu hrárra en fyrr. Við viljum hafa meira
rokk-sánd. Það er kominn tími á eina svolítið þrótt-
mikla plötu.“
Sú plata var Deluxe, sem kom fyrir jólin 1991.
Hún var tekin upp hratt og að eldri rokksið alveg án
stafrænnar tækni og fínpússningar. „Það svífur sami
andi yfir allri plötunni,“ sagði Björn. „Hljómsveitin er
nákvæmlega svona og það er það skemmtilegasta við
plötuna.“
R.E.M.-lega lagið Alelda eftir Daníel og Jón sló í
gegn. Textar sveitarinnar voru með uppskrúfaðasta
skrúðmælgismóti og oft erfitt að fá botn í þá. Viðlagið
- „Alelda, sáldrandi brjáli“ – fór til dæmis alveg fyrir
ofan garð og neðan margra hlustenda. Þeir, sem mis-
heyrðist í viðlaginu, töldu sig þó fá aðeins meiri botn í
lagið en aðrir – „Alelda, sólbrenndur bjáni!“
Spursmál hvað við þraukum lengi á litlum
markaði
Línurit sveitarinnar hafði verið á stöðugri uppleið,
bæði hvað gæði og vinsældir snerti, og enn stefndi
strikið upp. Gamalkunnug og velþekkt þreyta á ís-
lenska dvergbransanum var þó komin upp innan sveit-
arinnar. Aðsóknarhrun hafði orðið á ballmarkaðinum
og hljómsveitin gerðist duglegri við skólaböllin. „Þetta
sveitaballafyrirkomulag er orðið ansi þreytt,“ sagði
Daníel í Pressunni í desember 1992. „Það eru komnir
pöbbar á flesta stærri staði þar sem fólk getur séð lif-
andi tónlist. Við viljum vera í músíkinni og verðum því
að víkka út landamærin, vinna ný lönd til að stækka
markaðinn.“
„Við erum ekki að biðja um nein ósköp,“ sagði Stef-
án. „Bara eitthvað smávegis, því það skemmtilegasta
sem við gerum er að spila á tónleikum og taka upp
plötur. Það gengur ekki upp hér á Íslandi eingöngu.
Við erum allir með önnur járn í eldinum, einhver
aukadjobb.“
Steinar hafði kynnt bandið lítillega sem Arctic
Orange, m.a. á safnplötunni Icebreakers, en nú var
Jakob Frímann Magnússon orðinn menningarfulltrúi
í London og eyddi tíma og krafti og peningum skatt-
borgaranna í að koma ár íslenska poppbátsins fyrir
borð. Jakob var Nýdanskri innan handar í stórborg-
inni og hóaði í ýmsa bransakarla sem horfðu á Kind,
eins og hljómsveitin kallaði sig nú, taka lagið í hljóð-
verinu. Ytra bauðst sveitinni að fara á túr með Electric
Light Orchestra, sem hefði verið frábært ef þetta hefði
ekki verið ELO II án aðalmannsins Jeffs Lynnes. Gerð
var effektahlaðin útgáfa af Kirsuberjum á ensku með
upptökumanninum John Jones, sem hafði þá nýlega
tekið upp með Duran Duran. Lagið Cherry Blossom
með texta eftir Hilmar Örn Hilmarsson lá í salti þar til
lagið kom út á safnplötunni Nýdönsk 1987-1997.
Þraukað
Í Bretlandi tók Nýdönsk upp glerfína poppplötu,
Himnasendingu, sem kom út síðla árs 1992. Nú var
sveitin komin aftur á mála hjá Skífunni og lög eins
og Ilmur, Fluga og sérstaklega Horfðu til himins sáu
til þess að sveitin sló öll fyrri sölumet með plötunni.
Platan kom einungis út á geisladiski (CD), en ekki á
vínyl líka, eins og hinar stóru plöturnar þrjár, enda
vínyllinn á hraðri útleið á þessum tíma. Meðlimir
Nýdanskrar höfðu meira að segja þurft að berjast fyrir
því að Deluxe kæmi út á vínyl árið áður.
Geisladiskurinn hafði komið á markað árið 1982
en það tók nokkur ár fyrir hann að ná almennri út-
breiðslu. Plötur Mezzoforte höfðu komið út á alþjóða-
markaði á CD, en fyrsti íslenski geisladiskurinn er
jafnan talinn vera Frelsi til sölu með Bubba Morthens,
sem kom út fyrir jólin 1987.
Þrátt fyrir metsölu Himnasendingar gátu meðlimir
Nýdanskrar ekki varist þeirri tilhugsun að þeir væru
farnir að hjakka í sama farinu á Íslandi og lítið gekk
að komast á kortið í útlöndum. „Við erum aðallega
orðnir þreyttir á því sem við höfum ekki erlendis en
þakklátir fyrir það sem við höfum hér,“ sagði Björn í
Pressunni í nóvember 1993. „Það er alltaf spursmál
hvað við þraukum lengi á litlum markaði. Eins og
stendur erum við að leita að góðum umba, einhverjum
sem gæti haldið á okkar spilum úti. Við vorum búnir
að finna einn sem var æðislega góður í kjaftinum en
gerði svo aldrei neitt og tók okkur í rassgatið. Við ætl-
um að finna annan sem lætur okkur að minnsta kosti
vita þegar hann tekur okkur í rassgatið. Við getum þá
sjálfviljugir tekið þátt í því.“
Fimmta stóra platan, Hunang, sem upprunalega átti
að heita Djásn, kom út fyrir jólin 1993 og var tekin upp
í stúdíói í Surrey með Íslandsvininum Ken Thomas,
líkt og Himnasending. Nú vantaði smelli á borð við
þá stærstu sem sveitin hafði áður átt og platan seldist
ekki sem skyldi. Nýdönsk tók að sér að spila í Gaura-
gangi Ólafs Hauks Símonarsonar í Þjóðleikhúsinu og
lék undir hjá Megasi í MH á tónleikunum sem komu
síðar út á plötunni Drög að upprisu, en fór svo í langt
frí.
Það var uppi á Birni Jörundi typpið. Hann klippti
sig eins toppskarfur, gaf út sólóplötuna BJF fyrir jólin
1994 og gerði út hljómsveitina Poppland. Síðan fór
hann í listaháskóla Pauls McCartneys í Liverpool,
enda hafði hann fengið leiklistarbakteríuna eftir
frækilega frammistöðu sem góðlegi lúðinn Axel í
kvikmyndinni Sódóma Reykjavík.
Jón tók hins vegar þátt í gegndarlausri upprifjun á
öllu því sem hippískt var. Hann tók að sér tónlistar-
stjórn í söngleiknum Hárinu sumarið 1994. Söng-
leikurinn sló rækilega í gegn og markaðurinn krafðist
minnst tveggja söngleikja á sumri næstu árin. Jón var
með puttana í Súperstar sumarið eftir og Stone Free
1996.
Saumaklúbbur
„Við vorum eiginlega bara sofandi,“ sagði Björn í Fók-
us sumarið 1998. Þá kom út ný plata með Nýdanskri,
Húsmæðragarðurinn. „Við gáfum aldrei neina yfirlýs-
ingu um að við værum hættir. Þegar við gerðum safn-
plötuna (Nýdönsk 1987-97) vildum við endilega hafa
ný lög með og í kringum það byrjuðum við að tala um
að gera heila nýja plötu. Svo kom í ljós að Daníel var of
upptekinn við Gusgus og baðst lausnar. Þá veltum við
hinir því fyrir okkur hvernig við ættum að snúa okkur
og ákváðum að láta það ekki koma í veg fyrir að við
gerðum þessa plötu; áttum slatta af lögum og vildum
koma þeim á koppinn.“
Síðan hefur Nýdönsk verið að með hléum, verið vin-
sæl á skólaböllum og strákarnir haft gaman af félags-
skap hver annars – bandið verið einskonar sauma-
klúbbur. Platan Pólfarir var tekin upp á Möltu sumarið
2001 – „þriðja besta platan okkar“ sögðu þeir sjálfir
af því öryggi sem áratugir í bransanum veita – og nú
var ballaða Jóns um flugvélar stóri smellurinn. Bandið
gaf út órafmagnaðar Freistingar 2002 og samstarfinu
með Sinfó voru gerð skil á plötunni Skynjun, 2004.
Það var nóg að gera á öðrum vígstöðvum. Jón var
einn aðalmaðurinn í söngvarakeppninni Idol stjörnu-
leit á Stöð 2 og gerði auk þess tvær sólóplötur, Jón
Ólafsson 2004 og Hagamelur 2007. Björn gerði David
Bowie-legu plötuna Have a Nice Trip undir hljóm-
sveitarnafninu Lúxus árið 2000, lék geðsjúkling með
Hitlers-komplexa í Englum alheimsins, sá um dag-
skrárgerð á Skjá einum og lét sig hverfa til Brasilíu.
Þegar áttunda hljóðversplata Nýdanskrar, Turninn,
leit dagsins ljós árið 2008 var Daníel Ágúst snúinn
aftur og hefur verið með síðan, m.a. annars í kabarett-
sýningunni Í nánd, sem bandið stóð fyrir í Borgarleik-
húsinu 2011.
 TónlisT sTuð Vors lands efTir Gunnar lárus Hjálmarsson
Með metnað á böllunum
„Við erum
metnaðar-
fullt popp-
band sem
spilar á
böllum,“
sagði Björn
Jörundur
Friðbjörns-
son í Þjóð-
viljanum
1991.“
Gunnar Lárus Hjálmarsson hefur skrifað stóra bók um íslenska
dægurtónlist frá upphafi 19. aldar og fram á þennan dag.
Gripurinn þykir óvenju veglegur og kallast Stuð vors lands.
Bókin er prýdd gríðarlegum fjölda mynda, sem flestar hafa
ekki birst áður og hafa mikið heimildagildi auk þess sem texti
Gunnars þykir lipur og fræðandi. Fréttatíminn birtir hér kafla
um tímabil sem flestir ættu að muna eftir.
Ný danskir fá
gullplötu árið
1992.
Nýleg mynd af Ný dönsk.
66 bækur Helgin 21.-23. desember 2012