Fréttatíminn - 17.12.2010, Qupperneq 30

Jólatilboð
7.948 kr.
Góð jólagjöf!
VISOMAT blóðþrýstingsmælir.
Íslenskur leiðarvísir.
Seljavegur 2 | Sími: 511-3340 | Fax: 511-3341 | www.reyap.is
F
ólk stendur í þeirri trú
að hérlendis hafi alla tíð
verið háð friðsöm stjórn­
málabarátta. Það er bara
misskilningur. Menn hafa
kannski ekki mikið verið að ræða
þennan tíma og kosið að gleyma
átökunum,“ segir Þór Whitehead
prófessor. Í nýrri bók, Sovét­Ísland
óskalandið, um aðdraganda byltingar
sem aldrei varð, lýsir hann undir­
búningi Kommúnistaflokks Íslands,
sem var deild í heimsbyltingarsam­
bandinu Komintern í Moskvu, að
byltingu hér á landi. Beitt var grófu
ofbeldi og fjöldi manns slasaðist. Í
bókinni kemur fram að tugir valdra
flokksmanna lærðu hernað, meðferð
skotvopna og neðanjarðarstarfsemi
í byltingarskólum í Moskvu. Bar­
dagalið flokksins hafði lögregluna
undir í Gúttóslagnum 1932 og átti að
leiða byltinguna.
Bylting eini tilgangurinn
„Eini tilgangurinn með stofnun
Kommúnistaflokksins var að gera
byltingu, að koma á sameignarþjóð­
félagi með valdi og vopnum. Komm­
únistarnir höfðust ekki við í Alþýðu­
flokknum vegna þess að þeir sættu
sig ekki við aðferð hans til að komast
til valda og koma á þessu skipulagi,“
segir Þór og bendir á að deila Alþýðu­
flokksins og kommúnista hafi verið
um aðferð fremur en þjóðfélagslegt
markmið.
„Forystumenn kommúnista fóru
ekkert leynt með þær aðferðir sem
þeir ætluðu að beita. Þeir sögðu að
þeir myndu beita vopnum hér. Einar
Olgeirsson sagði það beinlínis, menn
fóru ekkert í grafgötur með það.
Það er tvennt í þessu. Annars vegar
hispursleysið á sínum tíma þegar
flokkurinn starfaði og hins vegar
feluleikurinn sem menn hafa farið
í síðar þegar horft var til baka. Það
hentaði ekki pólitískt að menn hefðu
verið svona hreinskilnir um þetta.
Þetta liggur allt fyrir í málflutningi
þessara manna á sínum tíma. Þá var
talið að kapítalisminn væri að því
kominn að hrynja. Þetta var allt svo
mikill raunveruleiki í augum þessa
fólks. Byltingin var ekkert fjarlægt
markmið á þessum tíma, alls ekki.
Í því sambandi má nefna að þegar
Brynjólfur Bjarnason fór til Moskvu
1932, sagði hann við Komintern að
ástandið á nokkrum stöðum á Íslandi
jaðraði við byltingarástand.“
Þór bendir hins vegar á að þessir
menn hafi ekki verið neinir bjálfar.
Þeir hafi áttað sig á því að þeir
höfðu ekki styrk til þess í nóvember
1932 að taka völdin. Hins vegar hafi
verið fólk innan raða flokksins sem
taldi þann tíma kominn. Sovéski
sendiherrann hafði það eftir Einari
Olgeirssyni, árið 1952, að hópur
útlærðra byltingarmanna hefði verið
þeirrar skoðunar að efna ætti til
vopnaðrar uppreisnar í landinu. Það
var ágreiningur innan þeirra raða um
mat á ástandinu.
Á endanum verður að grípa til
vopna og berjast
Í bók sinni birtir Þór nafnalista ís­
lenskra byltingarnema, og dulnefni
sumra, í Moskvu á árabilinu 1929­
1938, í Lenínskólanum og Vesturhá­
skólanum. „Þessir menn voru sendir
í alhliða byltingarþjálfun,“ segir Þór.
„Námið var að mestu leyti bóklegt
en það var jafnframt verklegt. Menn
taka ekki völdin með því að fletta
doðröntum. Á endanum kemur til
þess að þeir verða að grípa til vopna
og berjast og þeir voru búnir undir
það,“ bætir hann við og segir Íslend­
inga í byltingarskólum Moskvu hafa
stundað skotæfingar og lært meðferð
skotvopna með sama hætti og aðrir
nemendur. Slíkt hafi verið hluti af
náminu.
Höfuðborgin í höndum byltingar-
flokks
Annað viðfangsefni hinnar nýju
bókar Þórs er ákaflega veikburða
ríkisvald hér. „Það er tregða í Ís­
lendingum yfirleitt að halda uppi
löggæslu, allt frá 19. öld,“ segir Þór.
„Ótrúlegt er hvernig fámennum hópi
lögregluþjóna var teflt gegn múgi
manns enda fóru lögreglumenn­
irnir illa út úr því,“ bætir hann við
en í verstu átökunum slösuðust tveir
þriðju hlutar lögregluliðsins. Sumir
voru stórslasaðir og örorka þriggja
varð varanleg. „Ástandið var alvar­
legt þegar lögreglan var orðin óvíg. Í
hvaða landi sem væri hefðu það verið
talin ótrúleg tíðindi að höfuðborgin
væri í höndum byltingarflokks,“ segir
Þór. „Viðbrögðin voru fólgin í því að
stofna varalið, bæði fyrir sunnan og
norðan. Fólk gerir sér ekki grein fyr­
ir því að það skuli hafa þurft í Reykja­
vík og fyrir norðan að halda uppi
varaliði, vel á annað hundrað manns,
til að tryggja það að bæjarstjórnir
fengju fundafrið og bæjarfulltrúar
frið fyrir árásum og atlögum.“
Fræðileg umræða er nauðsynleg
Í mörgum neðanmálsgreinum gerir
Þór Whitehead margar athugasemd­
ir við skrif Guðna Th. Jóhannessonar
sagnfræðings og Jóns Ólafssonar,
prófessors á Bifröst, og segir í eftir­
mála að hann líti á það sem framlag
til fræðilegra rökræðna um sögu
kommúnistahreyfingarinnar á Ís­
landi. Þór segist ekki eiga von á sér­
stökum viðbrögðum frá þeim. „Ég
geri ráð fyrir því að þeir svari fyrir
sig og ég áskil mér rétt til andsvara.
Við búum sem betur fer í frjálsu
landi. Fræðileg umræða er nauðsyn­
leg, gagnrýni er lífsnauðsynleg fyrir
öll fræði – og líka gagnrýni á eigin
verk. Þess vegna notaði ég tækifærið
til að leiðrétta nokkrar villur í eigin
verki.“
Jónas Haraldsson
jonas@frettatiminn.is
Sunnudaginn 22. september 1946
efndu sósíalistar til fjölmenns úti­
fundar í Miðbæjarbarnaskólaport­
inu í nafni ASÍ, stúdenta, Banda­
lags listamanna og fleiri samtaka.
Kunnir ræðuskörungar, þar á með­
al séra Sigurbjörn Einarsson, Að­
albjörg Sigurðardóttir og Halldór
Kiljan Laxness, fordæmdu Kefla­
víkursamninginn af eldmóði í norð­
austanstormi og kulda. Þegar fund­
arstjórinn, Stefán Ögmundsson,
prentari og varaforseti ASÍ, sleit
fundi hvatti hann „allan verkalýð
og launþega að vera reiðubúna til
að gera allt, sem í þeirra valdi stend­
ur, til að kæfa þá elda, sem nú eru
kyntir að sjálfstæði Íslands“. Stefán
var gamalreyndur baráttumaður
úr innsta kjarna KFÍ og orð hans
minntu á herhvöt kommúnista, þeg­
ar þeir hvöttu til atlögu gegn bæjar­
stjórn á kreppuárunum. Nokkrir
forsprakkar sósíalista, einkum
Sigurður Thoroddsen, verkfræð­
ingur og fyrrverandi alþingismað­
ur (sonur Skúla Thoroddsens, rót­
tæks sjálfstæðisforingja á fyrri tíð),
Sovét-Ísland óskalandið. Kafli 75.
Aðför að for-
sætisráðherra
Framhald á síðu 32
Menn taka ekki völdin
með því að fletta doðröntum
Ótrúlegt
er hvernig
fámennum
hópi lög-
regluþjóna
var teflt gegn
múgi manns
enda fóru
lögreglu-
mennirnir illa
út úr því.
Þór Whitehead prófessor. Í bók hans, Sovét-Ísland óskalandið, er brugðið nýju ljósi á byltingarstarf Kommúnistaflokks Íslands og
mesta átakatíma í sögu þjóðarinnar. Ljósmynd/Hari
Kommúnistaflokkur
Íslands var deild í
heimsbyltingarsam-
bandinu Komintern
í Moskvu. Yfirlýst
markmið flokksins
var bylting og
stofnun Sovét-Ís-
lands. Forystumenn
hans fóru ekki leynt
með að vopnum
yrði beitt til að ná
markmiðinu. Tugir
valdra flokksmanna
voru sendir í alhliða
byltingarþjálfun í
Moskvu þar sem
þeir lærðu meðferð
skotvopna og stund-
uðu skotæfingar.
30 viðtal Helgin 17.-19. desember 2010