Læknablaðið - 15.02.1990, Side 51

LÆKNABLAÐIÐ
119
þýðingarmiklir erfðaþættimir eru,
en frá hagkvæmnisjónarmiði, vekja
umhverfisþættirnir mestan áhuga, enda er,
þrátt fyrir allt, auðveldara að hafa áhrif á þá
en á erfðaþættina.
Við höfum þannig dregið upp mynd af
manninum sem »eðlisrænum efnabúnaði«,
sem getur starfað eðlilega eða óeðlilega -
hann er heilbrigður eða sjúkur. Sjúkdómsferlið
fer af stað af völdum orsakakerfis, sem
í eru bæði umhverfis- og erfðahlutar. í
kjölfar þessa fylgja flóknar keðjuverkanir
í líkamanum - meingerðir -, sem leiða
til sértækra líffærameinafræðilegra eða
lífeðlismeinafræðilegra frávika, sem skilgreina
sjúkdóminn. Þessi bilun í gangverkinu
leiðir til lokaniðurstöðu sjúkdómsferlisins,
sjúkdómsmynstursins, sem við sjáum hjá
sjúklingnum.
Eins og þegar hefir verið greint frá, er
mestur hluti læknisfræðirannsókna gerður út
frá þessari ímynd, en þvf fylgja vandræði.
Imyndin segir okkur nefnilega ekkert um
það, hvað sé eðlileg og hvað sé óeðlileg
starfsemi. Þegar um áhald eða vél er að
ræða, getum við flett upp í tæknilýsingu
framleiðandans, en hvaða tæknilýsingar gilda
fyrir manninn sem lífveru? Út frá almennu
líffræðilegu sjónarmiði hefir verið stungið upp
á, því, að hver tegund einkennist af sérstöku
tegundarmynstri, en erfitt er að koma auga
á það, á hvem hátt þessi forskrift gæti leyst
vandann. Það væri miklu nær sannleikanum að
segja, að það sé alls ekki hægt að skilgreina
sjúkdóma og heilbrigði út frá vélfræðilegu
ímyndinni.
4. HitastiIIir.
Aður en við höldum áfram þurfum við
að betrumbæta vélfræðilegu ímyndina.
Lýsing mín er - jafnvel út frá vélfræðilegum
þankagangi - ófullnægjandi að einu leyti: Við
vitum að líkamshitinn helst nokkum veginn
stöðugur, að jám er tekið úr göminni eftir
þörfum og að hormónum er haldið f jafnvægi
með hjálp afturvirknibúnaðar.
Það er því ekki nægjanlegt, að hugsa eftir
orsakabrautum, sem liggja í eina átt eða að
segja að sjúkdómsmynstrið sem við blasir, sé
lokahlekkurinn í orsakakeðju. I stað þess að
lfkja lífverunni manninum við flókið úrverk,
sem getur bilað, getum við jafnað henni við
tæki, sem líkist hitastilli, þar sem eðlilegt
jafnvægi svarar til heilbrigði og það óeðlilega
til sjúkdóms. Innkirtlafræðingar hugsa til
dæmis á þessum nótum.
Þessi ímynd er mjög frábrugðin þeirri
fyrri, þar sem nú er litið á lífverumar
sem afar margslungið kerfi, þar sem allir
hlutar starfseminnar í líkama mannsins eru
samtengdir. Könnunin á orsakasamhenginu
verður mjög flókið verk, þar sem að við
verðum að gera ráð fyrir því, að tmflun í
einhverri deildinni geti breiðst út um allt
kerfið. Hitastillirinn er sjálfstýrandi, - hann
leitast við að koma á eðlilegu jafnvægi
og á sama hátt læknast margir sjúkdómar
vegna mótvægisráðstafana líkamans. Innan
hippókratfsku læknisfræðinnar, lögðu
menn áherslu á vis mediatrix naturae -
lækningamátt náttúrunnar - og litið var á það
sem helsta hlutverk læknisins, að styðja við
eðlilegan lækningabúnað mannverunnar.
Þau ferli sem breiðast um kerfið, þegar
höfð eru áhrif á það hér eða þar, eru svo
sannarlega ekki tilviljunarkennd, heldur
þjóna þau því, að koma á jafnvægi. Hægt
er að segja, að þau svara til upplýsinga og
að á sama hátt og bæklunarlæknirinn fékk
aðstoð vélaverkfræðings, þurfum við ef til
vill í framtíðinni að fá hjálp sérfræðinga í
upplýsingafræðum.
Því má enn fremur halda fram, að hagstæðasta
jafnvægið breytist með aldri lífverunnar. A
vaxtarskeiðinu er hlúð að eðlilegum þroska,
síðar er æxlunarhæfni efld og að lokum
breytist jafnvægið sem hluti öldrunar, sem
endar með eðlilegum dauðdaga. Við hugsum
bara ekki á þennan hátt.
Einu sinni skrifaði ég mors naturalis á
dánarvottorð og þá fékk ég umvöndun frá
embættislækninum. Það er bannað að líta á
dauðann, sem eðlilegt fyrirbæri. Dauðinn er í
hugarheimi okkar ávallt óeðlilegur og vel er
líklegt að það hafi áhrif á meðferð aldraðra á
sjúkrahúsum.
Hugsunin um manninn sem sjálfstýrt, flókið
kerfi hlýtur að minna okkur á það, að kerfi
hafa eigindi vegna þess að þau eru kerfi.
Ætlum við að átta okkur á starfi - eða
vanstarfi - flókinnar vélar, höfum við ekki
mikið upp úr því, að byrja á því að rífa
hana í sundur. Rannsóknir á frumubyggingu
og á sameindabyggingu eru í hæsta máta