Læknablaðið - 15.04.1990, Blaðsíða 24

196
LÆKNABLAÐIÐ
(10) að með höfuðkúpubroti eykst margfalt
hætta á blæðingu í eða utan við heilann. Ef
sjúklingurinn er þar að auki með minnkaða
meðvitund er hættan enn meiri. Fast að því
fjórði hver slíkra sjúklinga getur verið með
blæðingu. 1 þessum tilfellum ber því alltaf að
taka tölvusneiðmynd ef mögulegt er.
Eftir innlögn er þýðingarmikið að fylgjast
vandlega með þessum sjúklingum því stundum
getur myndast lífshættuleg bólga og bjúgur
í heilanum, sérstaklega hjá bömum. Besta
leiðin til að fyrirbyggja slíkt er að tryggja að
sjúklingurinn andi vel. Einnig er alltaf örlítill
möguleiki á utanbastsblæðingu.
Flestir jafna sig vel á einum eða tveimur
dögum og það er ntjög sjaldgæft að nokkur
fari mjög illa út úr heilahristingi. Þó skyldi
varast að gera of lítið úr þessum áverka. I
nýlegri könnun (11) á sjúklingum þremur
mánuðum eftir minni háttar höfuðáverka kom
í ljós að þrátt fyrir alveg eðlilega taugaskoðun
var hátt hlutfall aukaverkana til dæmis
höfuðverkur og minnisleysi. Margir voru ekki
famir að vinna og margir þeirra báru merki
heilaskemmdar.
ÚTBREITT HEILAMAR
Talið er sennilegt að lítilsháttar sköddun á
heila verði í mörgum tilfellum þegar um
heilahristing er að ræða. Því hefur jafnvel
verið haldið fram að það sé vafasamt hvort
heilinn sleppi nokkru sinni við einhverja
varanlega sköddun þótt lítil sé. Eftir því sem
viðkomandi er eldri er líklegra að tekið sé
eftir einkennum og endurteknir atburðir af
þessu tagi auka enn líkumar á því. Þetta er
talin vera ein af ástæðunum fyrir svokölluðu
»punch-drunk syndrome« hjá hnefaleikurum
og öðrum (12-14).
Gert er ráð fyrir að umrædd sköddun lýsi
sér fyrst og fremst í sliti á tengibrautum
heilans, þ.e. taugaþráðum, mismikið eftir því
hvort um er að ræða vægan eða alvarlegan
heilhristing. Þegar áverkinn er hins vegar enn
meiri og alvarlegri með meðvitundarleysi í
vikur eða mánuði og útbreiddri, stífri lömun
(heilaspellsstjarfi, decerebrate rigidity) er
sköddunin meiri, þ.e. víðtækar skemmdir á
tengibrautum og stór svæði heilans missa
sambandið hvert við annað. Með öðrum
orðum útbreitt heilamar. Áður kallaðist þetta
heilastofnsáverki en nú hefur verið sýnt fram
á að slíkur áverki verður ekki fyrr en orðið
hafa áðumefndar skemmdir á heilahvelunum
eða samtímis þeim (15, 16).
Af þessu má sjá að munurinn á sjúklingum
sem liggja meðvitundarlausir í daga,
vikur eða mánuði og þeim sem aðeins eru
meðvitundarlausir í nokkrar mínútur eða
klukkustundir er fólginn í því hve útbreiddar
og miklar heilaskemmdimar eru en ekki að
staðsetning eða tegund áverkans sé önnur.
Meinafræðilega séð er útbreitt heilamar því
sams konar áverki og verður við heilahristing,
aðeins mun alvarlegri og útbreiddari. Um
þetta munu þó ef til vill ekki allir vera
fyllilega sammála ennþá.
Utbreitt heilamar verður ekki lagað með
aðgerð en stundum er gerð borhola til að setja
inn þrýstingsmæli. Meðferð er almenns eðlis.
Tryggja þarf sem næst eðlilega öndun. Sterar
eru ekki lengur álitnir hafa áhrif á heilaáverka
og eru sjaldan notaðir. Svipað má að nokkru
leyti segja um þurrkun og kælingu.
Á átta ára tímabili voru 32 sjúklingar með
útbreitt heilamar vistaðir á gjörgæsludeild
Borgarspítalans (tafla III). Flestir voru
karlmenn og hlutfall bama var næst hæst
af öllum tegundum áverka (38%). Þessi
áverki virðist sérstaklega einkennandi fyrir
umferðarslys (81%). Þama var hæst hlutfall
annarra áverka. Þetta er einhver alvarlegasti
heilaáverki sem um getur, hlutfall sjúklinga í
dái eða dauðadái hæst og batahorfur verstar.
Af þessum 32 sjúklingum dóu 17 og átta til
viðbótar hlutu alvarlega sköddun.
STAÐBUNDIÐ HEILAMAR
I þessum tilfellum er heilinn mismunandi
mikið marinn og tættur eða rifinn vegna
beins eða óbeins áverka (contrecoup) oft
og tíðum í fremsta hluta ennisblaðs og/eða
gagnaugablaðs. Stundum leiðir þetta til
blæðingar í heila eða utan á heila eins og
vikið verður að síðar. í þessum hópi áverka
má einnig telja innkýld brot og skotsár.
Næst á eftir alvarlegum heilahristingi (57%)
var þetta algengasta tegund mjög bráðra,
alvarlegra heilaáverka (19%) á gjörgæsludeild
(tafla IV). Alls var um 68 sjúklinga að ræða.
Meirihlutinn var að sjálfsögðu karlmenn og
böm voru allmörg (15%). Slysavaldurinn var
í tveimur af hverjum þremur tilfellum fall og