Læknablaðið - 15.04.1990, Blaðsíða 12

186
LÆKNABLAÐIÐ
röntgenmyndun af gallgöngum og brisrás
mest næmi (80-95%) rannsóknaraðferða til
að greina þennan sjúkdóm (8). Rannsóknin
er framkvæmd þannig að holsjá (endoscope)
er rennt niður í skeifugöm að totu Vateris.
Síðan er farið með hollegg um sérstakan gang
í holsjánni og hann þræddur inn í totuna.
Skuggaefni er sprautað inn í brisrásina og
fylgst með fyllingu hennar á skyggnimagnara
og röntgenmyndir teknar. Sams konar
athugun er síðan framkvæmd á gallgöngum.
Um leið og þessi rannsókn er framkvæmd
er einnig mögulegt að taka vefjasýni í
gegnum holsjána, soga upp brissafa og
bursta gallganga og brisrás að innan til að
ná sýni til frumuskoðunar. Fylgikvillar koma
fyrir í um 10% rannsókna, en algengustu
fylgikvillamir eru bráð briskirtilsbólga og
sýkingar í gallgöngum (8). Röntgenmyndun
af gallgöngum með lifrarástungu (PTC -
percutaneous transhepatic cholangiography)
er gagnleg rannsókn ef sýnt hefur verið
fram á útvíkkun á gallgöngum með öðrum
rannsóknaraðferðum, til dæmis ómskoðun (9).
Með þessari rannsóknaraðferð er mögulegt
að staðsetja þrengsli í gallrás (ductus
choledochus), en stundum reynist erfitt að
greina orsakir þrengslanna með þessari aðferð.
Holsjárómskoðun (endoscopic
ultrasonography) er rannsóknaraðferð sem
miklar vonir eru bundnar við til greiningar
á sjúkdómum í briskirtli og gallrás, meðal
annars æxlum. Holsjá með viðtengdum
ómkanna er komið fyrir í maga eða
skeifugöm sjúklings, nálægt briskirtli og
hljóðbylgjum beint að kirtlinum. Með þessu
móti hefur tekist að fá nákvæmar myndir af
briskirtlinum og umhverfi hans. Minna er um
ófullkomnar rannsóknir vegna þarmalofts ef
borið er saman við hefðbundna ómskoðun
(11). Fínnálarástunga er möguleg með aðstoð
þessarar tækni (12).
Segulómun (MRI - magnetic resonance
imaging) er nýleg tækni í geislagreiningu.
Þessi rannsóknartækni virðist ennþá hafa lítið
fram yfir ómskoðun eða tölvusneiðmyndun
við rannsókn á líffærum í kviðarholi (13).
Skoðun með kviðarholsjá (laparoscopy) er vel
kunn en hefur lítið verið beitt til greiningar
briskirtilskrabbameins og ákvörðunar á
útbreiðslu þess. í nýlegri afturvirkri athugun
kom í ljós að rannsóknin er nákvæmari en
ómskoðun og tölvusneiðmyndun til greiningar
á meinvörpum í lífhimnu og netju (14).
Þrátt fyrir miklar athuganir hefur ekki
tekist að finna æxlisvísi (tumor marker)
sem er nægilega sérhæfður eða næmur til
geiningar á briskirtilskrabbameini. Fjölmargir
æxlisvísar hafa verið rannsakaðir þar á
meðal CEA (carcinoembryonic antigen),
CA 19-9 (carbohydrate antigen 19-9),
galaktósýltransferasi ísóensím II, TPA (tissue
polypeptide antigen), alfa-fetó prótín auk
annarra (5, 15, 16). Þessir æxlisvísar hafa
mælst hækkaðir hjá breytilegum fjölda
sjúklinga sem hafa krabbamein í briskirtli
en geta einnig verið hækkaðir við ýmsa aðra
góðkynja og illkynja sjúkdóma.
Af framansögðu má álykta að sé grunur
um æxli í briskirtli er ómskoðun hentug
sem fyrsta rannsóknarðaðferð. Takist
ekki að meta briskirtilinn að fullu með
ómskoðun, eða ef viðbótarupplýsinga er
þörf, kemur tölvusneiðmyndun til greina.
Holsjárröntgenmyndun af gallgöngum
og brisrás kemur einnig til álita í kjölfar
ómskoðunar eða tölvusneiðmyndunar, ef
sjúkdómsgreining er enn óljós. Sé æxli
staðfest getur skoðun með kviðarholsjá gefið
frekari upplýsingar um útbreiðslu æxlisins og
komið í stað viðameiri kviðarholskönnunar.
Holsjárómskoðun er rannsóknaraðferð sem
lofar góðu. Líklegt er að henni verði beitt
í ríkari mæli í framtíðinni til greiningar á
briskirtilskrabbameini.
HEIMILDIR
1. Reed K, Vose PC, Jarstfer BS. Pancreatic cancer: 30
year review (1947-1977). Am J Surg 1979; 138: 929-
33.
2. Greer SD, Seat SG, Strum WB. Pancreatic cancer:
Imaging sensitivity and survival. Dig Dis Sci 1988; 6:
87-90.
3. Fitzgerald PJ, Fortner JG, Watson RC et al. The
value of diagnostic aids in detecting pancreas cancer.
Cancer 1978; 41: 868-79.
4. Perez CA, Powers WE, Holtz S, Spjut HG.
Roentgenologic - pathologic correlation of resectable
carcinoma of the pancreatico-duodenal region. Am J
Roentgenol 1965; 94: 438-42.
5. Di Magno ED. Diagnosis of pancreatic cancer.
Medical Clinics of North America 1988; 72: 985-92.
6. Ferrucci JR Jr, Wittenberg J, Muller PR et al.
Diagnosis of abdominal malignancy by radiologic
fine-needle aspiration biopsy. Am J Roentgenol 1980;
134: 332-3.
7. Paivansalo M, Lahde S. Ultrasonography and
computed tomography in pancreatic malignancy. Acta
Radiol 1988; 29: 343-4.