Læknablaðið - 15.04.1990, Blaðsíða 41

LÆKNABLAÐIÐ 1990;76:211-216
211
Karl G. Kristinsson
UM SÝKLALYF, SÝKLALYFJAMÆLINGAR OG
TÚLKUN NÆMISPRÓFA
INNGANGUR
Aðeins fáir sýklar eru alltaf næmir fyrir
ákveðnum sýklalyfjum og fer þeim fækkandi.
Sem dæmi má nefna Neisseria meningitidis og
S. pyogenes (/3-hemólýtískir streptókokkar
af grúppu A) sent enn eru nærnir fyrir
penisillíni og loftfælnar bakteríur næmar fyrir
metrónídasóli. Reglan er hins vegar sú að
næmi sýkla er breytilegt og meðal annars háð
því hvar og hvenær sýkillinn hefur fundist
(1). Næmispróf eru þess vegna nauðsynleg
til stuðnings við val á sýklalyfjum og til
þess að afla faraldsfræðilegra upplýsinga um
útbreiðslu fjölónæmra sýkla.
Þegar ákvarða skal næmi sýkils fyrir
ákveðnu lyfi þarf að niiða við þann styrk sent
sýklalyfið getur náð í vefjum mannslíkamans
án eiturverkana. Heftist vöxtur sýkils
við lyfjastyrk sem auðveldlega næst í
vefjum líkamans, ætti sýkillinn að teljast
næmur fyrir lyfinu, annars ekki. Sýklalyf
dreifast misjafnlega um vefi líkamans,
en venjulegur styrkur lyfjanna í blóði er
notaður til viðmiðunar fyrir næmispróf. Þetta
þýðir að baktería getur verið flokkuð næm
fyrir lyfi (þ.e. í blóði), þótt lyfið nái ekki
lækningalegri þéttni í öðrum vefjum, til
dæmis í miðtaugakerfinu. Hins vegar ná lyf,
sem útskiljast í þvagi, oft mun hærri styrk
þar en í blóði og geta þess vegna náð þar
lækningalegri þéttni, þótt þau séu flokkuð
sem illa næm (eða jafnvel ónæm). Aður
en sýklalyf er valið þarf því að hafa í huga
sýkingarstað, dreifingu sýklalyfsins og næmi.
Að þessu leyti er sýklalyfjameðferð flóknari
en önnur lyfjameðferð.
AÐFERÐIR TIL NÆMISPRÓFA
Margar aðferðir eru til við framkvæmd
næmisprófa. Algengust eru svokölluð
skífupróf (disc diffusion tests), sem eru gerð
Frá sýkladeild Landspítalans.
á föstu æti (agar) en nákvæmari eru próf þar
sem mældur er lægsti styrkur sem heftir vöxt
bakteríanna, lágmarksheftistyrkur (MIC =
minimum inhibitory concentration).
1. Lágmarksheftistyrkur, LHS (MIC).
Lágmarksheftistyrkur er lægsti styrkur
sýklalyfs sem heftir vöxt sýkils. Hann er
fundinn með því að sá sýklinum í röð æta
með vaxandi styrk viðkomandi sýklalyfs.
Ætin geta verið fljótandi (broth dilution) eða
föst (agar dilution). Venjulega eru notaðar
þynningarraðir þar sem sýklalyfjastyrkurinn
lmg/1 kemur fyrir (til dæmis 0.25, 0.5,
1.0, 2.0, 4.0 og svo framvegis). Fljótandi
æti eru venjulega notuð þegar mæla þarf
lágmarksheftistyrk fárra sýklastofna. LHS
er þá hæsta þynning sýklalyfsins þar sem
broðið helst tært (enginn vöxtur). Kostur þess
að mæla LHS í broði er, að þá má einnig
fá upplýsingar um lágmarksbanastyrk, LBS
(MBC) (sýklalyf geta heft vöxt baktería án
þess að drepa þær, en lágmarksbanastyrkur
er lægsti styrkur sýklalyfs sem drepur
sýkilinn). Það er gert með því að sá úr
tæru broðunum á agarskálar. Vaxi sýklamir
á skálinni hafa þeir ekki drepist, en vaxi
þeir ekki er gert ráð fyrir að þeir hafi
drepist. Þessi aðferð við mælingu á LHS er
tímafrek og dýr og þurfi að athuga marga
stofna er þægilegra að nota þynningarraðir
sýklalyfsins í agar. Hver agarskál inniheldur
þá aðeins einn styrk, en á hana má sá 1-
30 sýklastofnum. LHS er þá hæsta þynning
sýklalyfs í agar þar sem sýklastofninn getur
ekki vaxið á agamum. Ekki er með góðu
móti hægt að fá upplýsingar um LBS með
agarþynningarprófum.
Flestir næmir sýklar hafa LHS og LBS
nálægt 1 mg/1 og ónæmir fjórum til átta
sinnum hærra. Þetta er þó mjög mismunandi
eftir sýklalyfjum og engar algildar reglur
til. Gefi sýklarannsóknadeild niðurstöður
næmisprófa upp í LHS, þarf sá er meðhöndlar