Læknablaðið - 15.04.1990, Blaðsíða 31

LÆKNABLAÐIÐ 1990; 76: 203-9
203
Þorsteinn Jóhannesson, D.U. Preiss, M. Behrens, D. Birnbaum, E. Eschenbruch, P.
Tollenaere
BLÓÐSPARNAÐUR VIÐ SKURÐAÐGERÐIR
INNGANGUR
Með uppgötvun Landsteiners á ABÓ
blóðfiokkakerfinu um síðustu aldamót og
Rhesuskerfinu (Landsteiner, Wiener) um
1940 opnuðust leiðir til öruggari blóðgjafa.
Samfara stofnun blóðbanka á fimmta og sjötta
áratugnum áttu sér stað miklar framfarir í
skurðlækningum. Nú var hægt að framkvæma
stærri og vandasamari aðgerðir, sem höfðu
meira blóðtap í för með sér en áður þekktist.
Snemma varð ljós sú hætta, sem stafaði
af smitsjúkdómum og mótefnamyndun
samfara blóðgjöfum, en hún hvarf að nokkru
leyti í skugga þeirra staðreynda, að með
blóðgjöfum var hægt að bjarga mörgum
mannslífum, til dæmis eftir meiriháttar áverka,
blæðandi meltingarfærasjúkdóma og stærri
skurðaðgerðir.
Á síðustu árum hafa ýmsir höfundar greint
frá ónæmisbælingu (immune suppression) í
kjölfar blóðgjafa. Þeir hafa sýnt fram á aukna
tíðni krabbameinsendurtekningar á lungna-
og ristilkrabbameini hjá sjúklingum, sem
hafa gengist undir skurðaðgerðir og þurft á
blóðgjöf að halda, samanborið við þá, sem
enga blóðgjöf fengu (1-6). Bent hefur verið á
aukna tíðni sýkinga hjá sjúklingum, sem hafa
þurft á framandi blóði að halda, miðað við þá,
sem ekkert þurftu (7).
Samfara fjölgun eyðnitilfella (AIDS) á síðustu
árum og vitneskju um smitun þess sjúkdóms
með blóðgjöfum eða gjöfum blóðhluta hefur
umræða um blóðgjafir og aukaverkanir
þeirra aukist. Eyðnismit er einungis toppur
borgarísjakans. Þannig var til dæmis gert
ráð fyrir fjórum eyðnismitum eftir blóðgjafir
í Vestur-Þýskalandi árið 1987, en 28.000
lifrarbólgusmitum af óþekktum uppruna (non
A, non B) sem rekja mátti til blóðgjafa, og er
Brjóstholsskurðlækningadeild, svæfingadeild RHZ Bad
Krozingen.
Tafla 1. Áhættuþættir samfara gjöf framandi blóös.
Smitsjúkdómar Ónæmisþættir
^non A non B
Lifrarbólguvírus/
N"'HB
Cytomegalovirus
Brucellosis
HIV 1,2 (AIDS)
Inf. mononuclosis
Syphilis
Malaria
Toxoplasmosis
þá gert ráð fyrir 700.000 blóðþegum (8). (Sjá
töflu I. Áhættuþættir samfara gjöf framandi
blóðs (9-11)).
Leitað hefur verið nýrra leiða og/eða eldri
aðferðir verið endurbættar í því skyni að
draga úr notkun framandi blóðs og auka þess
í stað notkun á eigin blóði sjúklings: Sjálfgjöf
blóðs (Autologous transfusion). í þessari
grein verður skýrt frá helstu möguleikum til
blóðspamaðar og greint frá eigin reynslu.
1. EIGINBLÓÐGJÖF (Autotransfusion)
Aðferð þessi er í sjálfu sér ekki ný af nálinni.
í grein sinni frá 1874 »Practical remarks
on an overlooked source of bloodsupply«
skýrir Highmore frá þeim möguleika að gefa
sjúklingi eigið blóð aftur (12).
1.1 Notkun eigin blóðs, sem dregið varfyrir
aðgerð
Þegar um er að ræða valaðgerð (elective
operation), þar sem reikna má með blóðtapi
sem verður að bæta, er full ástæða til að
nota þessa aðferð, ef kringumstæður leyfa.
Fyrir aðgerð er viðkomandi sjúklingi dregið
blóð með ákveðnu millibili, sem honum
er síðan gefið við aðgerð eða í lok hennar.
Helstu annmarkar þessarar aðferðar er stuttur
Mótefnamyndun
Rauökornarof
brátt
síðkomið
Onæmisbæling
Ofnæmi-bráðaofnæmi