Læknablaðið - 15.09.1990, Blaðsíða 21

LÆKNABLAÐIÐ 1990; 76: 339-43
339
Valgeir Pálsson, héraösdómslögmaöur
Bótaábyrgð lækna
I. Aðfararorð
A síðari árum hefur færst í vöxt að sjúklingar,
sem telja sig hafa orðið fyrir tjóni vegna
mistaka lækna í störfum sínum, hafi krafist
skaðabóta vegna tjóns sem þeir telja sig hafa
orðið fyrir. Astæður slíkrar fjölgunar kunna
að vera margvíslegar, en á meðal lögfræðinga
hafa eftirtaldar ástæður meðal annars verið
nefndar:
1. Aukin velmegun fólks og kröfur um
heilbrigt líf.
2. Læknisfræðileg þekking almennings hefur
aukist, þannig að hann gerir sér betur grein
fyrir því nú en áður hvort heilsutjón verði
rakið til sjúklegra ástæðna eða mistaka læknis.
3. Fólk á auðveldara með að sækja rétt sinn
en áður var meðal annars fyrir dómstólum.
4. Samskipti læknis og sjúklings eru ef til
vill ekki eins persónuleg og náin og áður í
fámennu samfélagi fyrri tíma. Þannig kann
það að vera minna mál fyrir sjúkling í dag að
krefja lækni um skaðabætur, sem aðeins einu
sinni hefur haft afskipti af sjúklingnum heldur
en þegar sjúklingur hyggst sækja til saka
lækni, sem er hans eini læknir og sjúklingur
á allt sitt undir honum í bráð og lengd (1).
Þegar afstaða er tekin til bótaábyrgðar læknis
þá er það meginregla að skaðabótaskylda
læknis hvílir á sömu réttarreglum og almennt
gilda í hinu daglega lífi. Það eru ólögfestar
reglur, sem fyrst og fremst hafa verið
skapaðar með dómsúrlausnum í tímans rás.
Þótt reglur þessar séu um margt skýrar og hafi
náð öruggri fótfestu í réttarkerfinu þá hafa þær
aðallega mótast af þeim tilvikum sem komið
hafa til úrlausnar hjá dómstólum og þeim
réttarvenjum sem skapast hafa við úrlausn
hliðstæðra tilvika. En að því marki sem
dómsúrlausnum eða öðrum réttarheimildum
Erindi flutt í Norræna húsinu 17. nóvember 1989
er ekki til að dreifa kunna réttarreglur að
vera óskýrar. A það ekki síst við um ýmis
atriði varðandi bótaábyrgð lækna þar sem
dómsúrlausnir, að minnsta kosti hérlendis, eru
tiltölulega fáar.
II. Bótaábyrgð samkvæmt sakarreglunni
II. 1. Inngangur
Sú ólögfesta réttarregla, sem bótaábyrgð
lækna og annarra er einkum reist á, er á meðal
lögfræðinga nefnd almenna skaðabótareglan
(2). Hún er einnig oft nefnd sakarreglan, þar
sem helsta inntak hennar er að bótaskylda
þess, sem valdið hefur tjóni, verður að
byggjast á sök hans. En víkjum nánar að
því sem í almennu skaðabótareglunni felst.
Af innlendum fræðimönnum hefur efni eða
inntak reglunnar verið orðað þannig: »Maður
ber skaðabótaábyrgð á tjóni, sem hann veldur
með saknæmum (þ.e. af ásetningi eða gáleysi)
og ólögmætum hætti, enda sé tjóni sennileg
afieiðing af hegðun hans og raski hagsmunum,
sem vemdaðir eru með skaðabótareglum (3)«.
Hér þarf ýmislegt frekari útskýringa við og
þá einkanlega með tilliti til þeirra sérstöku
aðstæðna sem eiga við í störfum lækna.
Það sem fyrst ber að víkja að, er hvað átt sé
við með saknæmri háttsemi. Þá er átt við hina
hugrænu afstöðu læknis til verknaðarins, sem
tjóni olli, það er hvort tjóni hefur verið valdið
með ásetningi eða gáleysi. Eg tel óþarfa að
eyða orðum að afleiðingum þess, ef læknir
bakar sjúklingi sínum tjóni af ásetningi, enda
er tæpast um slík tilvik að ræða. Þegar meta
þarf hins vegar sök vegna gáleysis má miða
við hvað eðlilegt og forsvaranlegt hefði verið
að góður og gegn læknir hefði gert samkvæmt
þeirri þekkingu og viðhorfum, sem ætlast má
til að hann búi yfir og tileinki sér í störfum
sínum.
Með hliðsjón af þessu er mikilvægt atriði
að læknir búi yfir þeirri þekkingu og fæmi í
starfi, sem nauðsynleg er til að geta innt af