Læknablaðið - 15.09.1990, Blaðsíða 27

LÆKNABLAÐIÐ 1990: 76: 345-9
345
Vigfús Magnússon 1), Tryggvi Asmundsson 2), Hrafnhildur Kristjánsdóttir 3), Agla
Egilsdóttir 4), Eggert Gunnarsson 4)
RANNSÓKNIR
Á FELLIPRÓFUM, LUNGNAEINKENNUM
OG LUNGNASTARFSEMI HJÁ ÐÆNDUM
í TVEIMUR LANDBÚNAÐARHÉRUÐUM Á
ÍSLANDI
ÚTDRÁTTUR
Sjúkdómar tengdir heyi hafa vafalaust hrjáð
bændur á Islandi frá því að menn fóru að
safna heyforða til vetrarins. Sveinn Pálsson
lýsti fyrstur manna einkennum heysóttar á
prenti (I) og er það líklega elsta, þekkta
prentaða heimild um sjúkdóminn (2,3). Um
nokkurt skeið hafa farið fram rannsóknir á
vegum Landlæknisembættisins á sjúkdómum
tengdum heyi og hefur verið gerð grein fyrir
þeim annars staðar. Þar er einnig greint frá
stöðu þekkingar á sviði þessara sjúkdóma (4).
Tilgangur þessarar rannsóknar var:
1. Áð rannsaka tíðni jákvæðra felliprófa gegn
örverum, sem taldar eru valda heysótt hjá
bændum.
2. Að kanna tíðni einkenna frá öndunarfærum
hjá bændum.
3. Að mæla öndunargetu þeirra með
blástursprófum (spirometri).
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Valin voru tvö héruð annars vegar
Víkurumdæmi (A-Eyjafjallahreppur í
Rangárvallasýslu og öll V-Skaftafellssýsla) og
hins vegar fimm nyrstu hreppar í Strandasýslu
í Hólmavíkurhéraði. Þessi tvö svæði voru
valin vegna ólíks veðurfars og heyskapar- og
búskaparhátta. Úrkoma í þessum héruðum
er ólík og miklu meiri í Víkurumdæmi,
þar sem hún er 2-4000 mm á ári, en í
Strandasýslu 1-2000 mm. Mun seinna vorar
í Strandasýslu og vegna þess hve sumrin eru
þar stutt gátu óþurrkar eyðilagt allan heyfeng.
Síðastliðna áratugi hafa því Strandamenn
Frá 1) Heilsugæslustöö Seltjarnarness, 2) lyflækningadeild
Landspítalans, 3) Heilsugæslustöð Kirkjubæjarklausturs, 4)
Tilraunastöö Háskólans aö Keldum. Fyrirspurnir, bréfaskipti:
Vigfús Magnússon.
í nyrstu hreppum sýslunnar verkað nær
allan heyfeng sinn í vothey, en það litla
þurrhey, sem gefið er, er annað hvort aðkeypt
eða þurrkað við bestu skilyrði. Þrátt fyrir
votviðri verka bændur á Suðurlandi mest í
þurrhey. Búskaparhættir eru líka ólíkir að
því leyti, að á Ströndum er fyrst og fremst
stunduð sauðfjárrækt, en í Víkurumdæmi
blandaður búskapur með megináherslu á
kúabú. Strandamenn eru því væntanlega
lítið í heyryki, en Sunnlendingar allmikið,
sérstaklega eftir óþurrkasumur.
í úrtaki voru allir íbúar sem töldu landbúnað
aðalatvinnu í þjóðskrá. Fyrst var öllum
þátttakendum sent bréf þar sem könnunin var
kynnt og sagt í fáum orðum frá fyrirkomulagi
hennar. í Víkurumdæmi fór síðan einn
höfunda (HK) heim á bæ til viðkomandi, lagði
fyrir spumingalista byggðan á spumingalista
British Medical Research Council um einkenni
frá öndunarfærum (5) og við hann bætt
spumingum um einkenni frá öndunarfærum
tengd vinnu í heyi. Einnig var spurt um
heyverkunaraðferðir, framkvæmt öndunarpróf
á Vitalograph, PEFR á Wright Mini Peak
Flow Meter, mældur blóðþrýstingur, hæð og
þyngd og loks tekið blóð fyrir fellipróf. Á
Ströndum voru vinnubrögð í meginatriðum
þau sömu, nema þar unnu fleiri á vettvangi
(HK, AE, TÁ, VM) og ekki var farið heim á
alla bæi vegna tímaþrengdar, en fólki stefnt
á heilsugæslustöð eða í skólahús þar sem
því var við komið. Blóðsýni voru skilin að
kveldi og sermið fryst. Fellipróf voru gerð á
Tilraunastofu Háskólans að Keldum gegn M.
faeni, T. vulgaris og A. fumigatus með aðferð
Ouchterlonys (6). Antigen voru fengin frá
Greer Laboratories, Lenoir, North Carolina,
USA. Niðurstöður voru færðar inn á diskling
á Reiknistofu Háskólans. Við staðtölulega
útreikninga var notuð kí-kvaðrat aðferð.