Læknablaðið - 15.09.1990, Blaðsíða 45

LÆKNABLAÐIÐ 1990; 76: 363-73
363
Elín Ólafsdóttir, Þorvaldur Veigar Guömundsson
UPPHAF MEINEFNAFRÆÐIÁ ÍSLANDI -
P ÁTTUR JÓNS STEFFENSENS
PRÓFESSORS-
Erfitt er að tímasetja nákvæmlega upphaf
meinefnafræði á íslandi, því greinin átti
sér langan meðgöngutíma innan annarra
rannsóknagreina, eins og oft vill verða
með nýjar fræðigreinar áður en þær öðlast
sjálfstæði.
Ekki er heldur unnt að tengja upphaf
meinefnafræðinnar við fyrsta sérfræðinginn,
því lyflæknar litu margir á meinefnafræði sem
hluta af sinni sérgrein og sumir heimilislæknar
hafa einnig stundað eða haft eftirlit með
meinefnarannsóknum.
Sjúkrahús Reykjavíkur tók til starfa 1866 í
Klúbbhúsunum svonefndu, en þau stóðu við
Aðalstræti þar sem Herkastalinn er nú. Nýtt
sjúkrahús var síðan reist við Þingholtsstræti
og flutti stofnunin þangað 1884. Á þessum
sjúkrahúsum voru engar rannsóknastofur
að heitið gæti, en þó munu læknar hafa
gert þar vissar einfaldar blóðmeina- og
meinefnarannsóknir. Talið er að Schierbeck
landlæknir hafi komið með fyrstu smásjána,
sem notuð var í þágu læknisfræðinnar
hérlendis um 1882 og má ætla að hún hafi
verið í notkun á sjúkrahúsinu.
Holdsveikraspítalinn í Laugamesi, sem
reistur var fyrir gjafafé danskra Oddfellowa
og vígður 1898 var útbúinn í upphafi með
nauðsynlegustu rannsóknatækjum þeirra
tíma. Mun Sæmundur Bjamhéðinsson
yfirlæknir hafa annast rannsóknir þar tengdar
sjúkrahússtarfinu. Tækin eru nú varðveitt í
læknisfræðisafninu í Nesstofu.
Þegar Landakotsspítali tók til starfa 1902
fluttist þangað hin almenna sjúkrahússtarfsemi
og klínísk læknakennsla og var Sjúkrahús
Reykjavíkur þar með lagt niður. Gamla
sjúkrahúsbyggingin í Þingholtsstræti var
þó lengi notuð sem eina farsóttarsjúkrahús
landsins. Ekki er vitað hversu vel
Landakotsspítali var búinn rannsóknatækjum
en sérstök rannsóknastofa var þar ekki í fyrstu
byggingunni.
Rannsóknastofa Háskólans var stofnuð
með lögum 1917 og veitti Stefán Jónsson
læknir henni forstöðu til ársins 1923
og annaðist hann rannsóknir í meina-
og sýklafræði en gerði að auki fyrstu
blóðflokkanir á íslendingum og eitthvað
af öðmm blóðrannsóknum. Guðmundur
Thoroddsen prófessor sá um stofuna frá
1923-1926 er Niels Dungal dósent og síðar
prófessor tók við. Var unnið þar áfram að
sýkla- og vefjarannsóknum, blóðflokkunum
og blóðmeinafræði.
í fyrstu byggingu Landspítalans, sem tók
til starfa 1930 var eitt rannsóknaherbergi
og hafði prófessorinn í lyflækningum
umsjón með rannsóknum sem þar voru
gerðar. Árið 1935 var fyrsta sérmenntaða
rannsóknakonan, Guðný Guðnadóttir,
ráðin þangað til að sinna blóð- og
þvagrannsóknum, en hún hafði áður unnið
á Rannsóknastofu Háskólans og sótti einnig
sérmenntun til Danmerkur. Ekki fjölgaði
rannsóknafólki á stofunni fyrr en 1953 en
þá tók starfsfólki að fjölga hægt og sígandi,
þar til stofnuð var sérstök rannsóknadeild
1958. Davíð Davíðsson prófessor í lífefna-
og lífeðlisfræði við Læknadeild Háskóla
íslands var ráðinn yfirlæknir. Eftir það
stækkaði Rannsóknadeild Landspítalans ört,
rannsóknafólki og sérfræðingum fjölgaði og
umfang þjónustunnar jókst hröðum skrefum.
Rannsóknadeildir voru síðan stofnaðar við
hin sjúkrahúsin tvö í Reykjavík, Borgarspítala
árið 1962 og Landakotsspítala árið 1968, enda
voru meinefnarannsóknir þá orðnar snar þáttur
í læknismeðferð sjúkra, innan spítala og utan.
Jón Steffensen varð prófessor í líffæra-
og lífeðlisfræði árið 1937 og kenndi hann
jafnframt lífefnafræði og meinefnafræði.