Læknablaðið - 15.11.1990, Qupperneq 5

LÆKNABLAÐIÐ 1990; 76: 431-6
431
Vilmundur Guönason 1), Gunnar Sigurösson 2,3), Steve Humphries 1).
NOTKUN ENSÍMHVATTRAR FJÖLFÖLDUNAR
Á DNA TIL AÐ SKIMA EFTIR ERFÐAGALLA í
APÓPRÓTÍN-B í ÍSLENSKUM FJÖLSKYLDUM
MEÐ HÁTT KÓLESTERÓL í SERMI
ÚTDRÁTTUR
1 þessari grein kynnum við notkun
ensímhvattrar fjölföldunar á DNA
(polymerase chain reaction, PCR) og notkun
samsætusértækra þreifara (allele specific
oligonucleotides, ASO) til að skima eftir
stökkbreytingu í núkleótíði 10966 í geni
fyrir apólípóprótín B (apo-B„,KI). Þessi
stökkbreyting veldur háu kólesteróli í sermi og
hefur verið lýst hjá fólki í nokkrum löndum,
m.a. Danmörku, sem hefur verið greint
með arfbundna kólesterólhækkun (familial
hypercholesterolemia, FH). Við leituðum að
stökkbreytingunni í 20 íslenskum fjölskyldum
með FH, í 30 íslenskum fjölskyldum með
hátt kólesteról á erfðagrundvelli en ekki
með sjúkdómsgreininguna FH og í 45
tilviljanakennt völdum einstaklingum með
hátt kólesteról í sermi. Enginn reyndist hafa
stökkbreytinguna. Við drögum þá ályktun að
þessi stökkbreyting sé ekki stór þáttur í háu
kólesteróli í sermi Islendinga.
INNGANGUR
Arfbundnir sjúkdómar orsakast af gölluðum
genum. Þessir gallar eru misauðgreinanlegir
með erfðatæknilegum aðferðum. Tveimur
meginflokkum stökkbreytinga hefur verið
lýst. I fyrsta lagi geta verið grófar breytingar
í DNA (brottföll, endurraðanir) sem eru
tiltölulega áuðgreinanlegar. í öðru lagi
eru svokallaðar punktbreytingar sem eru
breytingar í einu eða fáum núkleótíðum
í DNA. Langflestar stökkbreytingar eru
punktbreytingar sem ekki greinast nema með
raðgreiningu á DNA, nema því aðeins að þær
valdi breytingu í klippistað skerðiensíms og
breyti þannig skerðibútalengd sem sjaldnast
Frá The Charing Cross Sunley Research Centre,
Hammersmith, London 1), lyflækningadeild Borgarspítala
2), göngudeild fyrir blóöfitumælingar Landspitala 3).
Fyrirspurnir, bréfaskipti: Vilmundur Guðnason.
er. Með nýlegum aðferðum hefur verið unnt
að greina hvort þekktar punktbreytingar
séu til staðar í geni án þess að raðgreina
DNA í hvert sinn. Til þess hafa verið
notaðir samsætusértækir þreifarar (ASO)
sem eru stuttir DNA bútar, samfallandi við
stökkbreytt eða eðlilegt sæti (1). Einnig
þarf DNA að vera í nægilegu magni til að
svarið verði afgerandi. Nýleg aðferð (PCR),
þar sem DNA er fjölfaldað í tilraunaglasi
(2), hefur gert rannsóknir af þessu tagi
auðveldari. Framangreindar aðferðir hafa verið
notaðar m.a. til að greina stökkbreytingu í
apólípóprótín-B (apó-B), aðalburðarprótíni í
lágþéttni fituprótíni (low density lipoprotein,
LDL) í blóði manna (3).
Við nýttum okkur þessar aðferðir til þess að
leita að erfðagalla í apó-B í einstaklingum
með hátt kólesteról í sermi. Galla þessum
hefur verið lýst í fjölskyldum í Bandaríkjunum
(4) , Bretlandi, Danmörku (3) og Þýskalandi
(5) . Hann erfist ókynbundið og ríkjandi og
stafar af skiptum á adenín fyrir gúanín í stöðu
basa 10699 í apó-B geni. Þessi breyting, sem
er í tjáningarröð (exon) 26, veldur því að
amínósýran glútamín er sett inn í prótínið í
stöðu 3500 í stað argíníns í eðlilegu prótíni.
Þessi breyting verður til þess að apó-B binst
ekki við LDL viðtakann, m.a. á lifrarfrumum
sem orsakar að þær taka ekki upp LDL, og
veldur þannig auknu LDL kólesteróli í sermi
viðkomandi einstaklinga.
Okkur þótti því fróðlegt að kanna hvort
stökkbreytingin fyndist í íslendingum með
hátt kólesteról í sermi og um leið vildum við
kynna þessar kröftugu aðferðir til greiningar á
DNA göllum.
EFNIVIÐUR
Rannsökuð voru DNA sýni úr 20 óskyldum
einstaklingum af ættum með greinda
arfbundna hækkun á kólesteróli (FH),