Læknablaðið - 15.01.1991, Blaðsíða 10

4
LÆKNABLAÐIÐ
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Tveir hópar voru rannsakaðir. Báðir voru
þátttakendur í faraldsfræðilegum rannsóknum
á vegum Hjartavemdar. I fyrri hópnum (hópi
A) voru 3000 einstaklingar valdir úr þjóðskrá
1982 með tilviljunarúrtaki til þátttöku í
»MONICA« rannsókn (»Monitoring trends
and determinants in cardiovascular disease«) á
vegum Alþjóða heilbrigðismálastofnunarinnar
(18) . »MONICA-rannsóknin« tekur
jámrannsóknir ekki með. Þeim var sérstaklega
bætt við fyrir þessa rannsókn. Helmingur
einstaklinganna í hvomm hópi kom frá
Reykjavíkursvæði þar sem vom 86.092 íbúar
á þessum tíma (10). Hinn helmingurinn kom
úr Amessýslu þar sem voru 6741 íbúi. Aldur
þeirra sem rannsakaðir vom var á bilinu 25
til 74 ára sem var skipt niður í fimm tíu ára
aldursbil af jafnri stærð. I aldurshópi voru
jafnmargir karlar og konur. Hópur A var
rannsakaður á tímabilinu júní til september
1983.
Seinni hópurinn (hópur B) var einnig valinn
með úrtaki úr þjóðskrá, ungt fólk sem bjó á
Reykjavíkursvæði og fætt á ámnum 1940,
1944, 1945, 1949, 1950 eða 1954. Úr hópi
B vom 669 karlar og 571 kona rannsökuð
sérstaklega með tilliti til jámbúskapar, á
tímabilinu júlí 1984 til mars 1985.
Þátttaka var boðin með bréfi og var
aðaltilgangur rannsóknarinnar kynntur
sem könnun á áhættuþáttum hjarta- og
æðasjúkdóma. Þeim sem ekki svöruðu fyrsta
bréfi var sent annað og þeir sem ekki svöruðu
því fengu upphringingu frá Hjartavemd.
Þátttakendur mættu hjá Hjartavemd eftir
föstu. Blóðsýni vom tekin frá klukkan 8:15
til 10:30. Blóðsýnin voru tekin án stöðvunar á
bláæðablóðrennsli nema í örfáum tilfellum þar
sem blóðtaka var erfið og þá aldrei lengur en í
tvær mínútur. Blóðsýni frá hópi A vom tekin í
sitjandi stöðu, en frá hópi B í liggjandi stöðu.
Blóð var tekið í lofttæmd glös (VacutainerR
Becton Dickinson) sem innihéldu annað hvort
EDTA eða engan storkuvara. Eftirfarandi
mælingar vom gerðar á Coulter S-Plus IVR
(19) : B-hemóglóbín, B-rauðkomatalning og B-
meðalrúmfang blóðkoma. Allar rannsóknir
vom gerðar innan sex klukkustunda frá
blóðtöku. Sermi til jámmælinga var geymt við
-20°C og mælt nokkrum vikum eftir blóðtöku.
Eftirfarandi jámmælingar vom gerðar: Frítt
jám, jámbindigeta og ferritín.
Frítt jám í sermi var mælt í skilvindutæki
sem notaði ferrósín sem litarefni (20).
Jámbindigeta var mæld með sömu aðferð eftir
útfellingu á umframjámi með magnesíum
karbónati. Ferritín í sermi var mælt með
geislaónæmismælingu sem notar mótefni gegn
miltisferritíni (Amersham Intemational plc,
Amersham U.K.).
Meðalgildi hinna ýmsu mælinga voru
borin saman með tvíhliða t-prófi fyrir óháð
sýni. Notuð var lógaritmísk breyting á
meðaltali fyrir ferritín í sermi. Marktækur
munur var talinn vera ef p < 0,05.
Dreifing rannsóknargilda var metin með
hundraðshlutaaðferð samkvæmt heimild (21).
Ekki var gerð tilraun til að greina orsakir
blóð- eða jámvandamála nema hjá þeim sem
höfðu jámofhleðslu. Niðurstöður rannsókna
hjá einstökum þátttakendum vom sendar
heimilislæknum til frekari úrvinnslu ef
nauðsynlegt var.
Jámofmettun var skilgreind á eftirfarandi
hátt: S-TIBC mettun > 60% og S-ferritín
> 380 míkróg/1 í körlum og > 220
míkróg/1 í konum eða S-TIBC > 50%
og S-ferritín > 60 míkróg/1 í báðum
kynjum. Gildin fyrir S-ferritín 380 míkróg/1
í körlum og 220 míkróg/1 í konum em
efri viðmiðunarmörk rannsóknastofu í
blóðmeinafræði á Landspítala. Einstaklingar
sem við endurteknar mælingar uppfylltu
skilmerki fyrir jámofhleðslu vom skoðaðir
og rannsakaðir með tilliti til orsaka. Nákvæm
saga var tekin og líkamsskoðun gerð. Frekari
blóðrannsóknir tóku til B-netfmmna, sökks,
haptóglóbíns og bilirúbíns í sermi, S-LDH,
S-ASAT, S-ALP, S-¥GT, S-HBsAG, S-
rafdráttar á eggjahvítu, P-PT, P-APTT, S-
amýlasa, S-þvagsým, S-kreatínín, S-FSH,
S-LH, S-TSH, S-T3, S-T4, S-testósteróns og
sykurþolsprófs. Almenn þvagrannsókn var
gerð og leitað að U-porfýrín með litgreiningu
eftir asetat ediksým úrdrátt. Hjartalínurit
var tekið, röntgenmynd af lungum og gerð
ómskoðun af lifur. Ennfremur var tekið
lifrarsýni og vefurinn metinn eftir litun
með Perls, Masson trichrome og reticuline
litun. Jámbirgðir vom metnar samkvæmt
skilmerkjum Scheuers (22). Blóði var tappað