Læknablaðið - 15.01.1991, Blaðsíða 9

LÆKNABLAÐIÐ 1991; 77: 3-11
3
Jón J. Jónsson (1, 2, 6), Guðmundur M. Jóhannesson (3), Nikulás Sigfússon (4),
Bjarki Magnússon (5), Bjarni Þjóðleifsson (6), Sigmundur Magnússon (3)
JÁRNBÚSKAPUR FULLORÐINNA
ÍSLENDINGA: TÍÐNI JÁRNSKORTS OG
JÁRNOFHLEIÐSLU
INNGANGUR
Arfgeng jámofhleðsla var áður álitin
sjaldgæfur sjúkdómur sem fannst í 0,005%
sjúklinga sem lagðir voru á sjúkrahús, og í
0,015% dauðsfalla á spítölum (1). í nýlegum,
ítarlegum rannsóknum hefur tíðnin reynst mun
hærri.
Fjölskyldurannsóknir í Utah, Bandarikjunum
(2) og Brittany í Frakklandi (3) áætluðu tíðni
erfðavísa fyrir sjúkdóminn nálægt 0,05, þ.e.
0.25% einstaklinga væri arfhreinn hvað varðar
erfðavísi sjúkdómsins. Þessar niðurstöður
eru svipaðar og fundist hafa við krufningu
í Skotlandi (4). Olsson og félagar könnuðu
tíðni arfbundinnar jámofhleðslu meðal 623
sænskra karla á aldrinum 30-39 ára og fundu
að 0,5% þeirra höfðu sjúkdóminn (Q=0,069)
(5). Jámmælingar hjá 11.065 blóðgjöfum í
Utah (6) sýndu svipaða tíðni arfbundinnar
jámofhleðslu og rannsóknir meðal þjóða af
vestur-evrópskum uppruna (7-9).
Um 15 sjúklingar með arfbundna jámofhleðslu
höfðu verið greindir á íslandi (10), þegar þessi
rannsókn hófst. Ef gert er ráð fyrir svipaðri
tíðni sjúkdómsins hér og nefndar nýjustu
erlendar rannsóknir gefa til kynna ættu að
vera þó nokkrir einstaklingar með ógreindan
sjúkdóm meðal fullorðinna Islendinga.
Tíðni blóðleysis má líta á sem einn af
mælikvörðum almenns heilbrigðisástands
þjóðar (11). Tíðni jámskortsblóðleysis gefur
til kynna næringarástand (12) og er einnig
Frá (1) Department of Laboratory Medicine and Pathology,
University of Minnesota, (2) rannsóknastofu í blóömeina-
og meinefnafræði, Landspítala, (3) rannsóknastofu
í blóðmeinafræöi, Landspítala, (4) Hjartavernd, (5)
Rannsóknastofu Háskólans í meinafræöi, Barónsstig, (6)
lyflækningadeild Landspítala. Fyrirspurnir og bréfaskipti:
Bjarni Þjóöleifsson.
til marks um gæði fmmheilbrigðisþjónustu
þar sem þetta ástand er auðgreinanlegt og
læknanlegt (13). Nokkrar rannsóknir um
jámbúskap íslendinga hafa verið birtar. Júlíus
Sigurjónsson áætlaði jáminnihald fæðu og
mældi B-hemóglóbín í 15 bömum og 76
fullorðnum í þéttbýli og sveitum á ámnum
1930-40 og taldi blóðleysi vegna jámskorts
ekki algengt (14). Theódór Skúlason og
Guðmundur Georgsson rannsökuðu tíðni
og orsakir blóðleysis fyrir 30 ámm (4013
sjúklingum sem komu á lyflækningadeild
Landspítalans (15). I þessum valda hópi
vom 8,8% karla og 14,3% kvenna með
jámskortsblóðleysi (B-hemóglóbín < 128
g/1 og meðalmagn B-blóðrauða í blóðkomum
< 27 pg). Laufey Steingrímsdóttir rannsakaði
nýlega 198 böm á aldrinum 10-11 ára í
Reykjavík (16) og fann blóðskort hjá 10%
bamanna (B-hemóglóbín < 120 g/1). Ekkert
þeirra hafði samt ótvíræð merki um jámskort.
Hjá Hjartavemd hefur B-hemóglóbín verið
mælt hjá 2955 körlum og 2333 konum á
aldrinum 34-61 árs, á tímabilinu 1967 til
1969 (17). Tíðni blóðleysis (B-hemóglóbín
< 130 g/1 í körlum og < 120 g/1) var 2,5%
hjá körlum og 9,9% hjá konum. Mælingar á
jámi voru ekki gerðar í þessari rannsókn.
Á íslandi eru engar reglugerðir í gildi um
jámbætingu matvæla. Megnið af hveiti og
kommat er innflutt frá Bandaríkjunum og
inniheldur sömu jámbætingu og tíðkast þar.
Ekki er vitað um kannanir á jáminnihaldi
matvæla á íslandi í dag. Þessi rannsókn var
framkvæmd til að kanna tíðni jámskorts og
jámofhleðslu meðal fullorðinna íslendinga
í þéttbýli og sveitum. í löndum þar sem
arfbundin jámofhleðsla er eins algeng og
nýlegar rannsóknir gefa til kynna (2-9) er
nauðsynlegt að kanna hvaða afleiðingar
jámbæting á fæðu hefði fyrir jámbúskap
íslendinga í dag.