Læknablaðið - 15.08.1993, Qupperneq 5

LÆKNABLAÐIÐ 1993; 79: 213-8
213
Sigurður Guðmundsson
VARNARMEÐFERÐ MEÐ SÝKLALYFJUM
VIÐ SKURÐAÐGERÐIR OG SLYS -
RÁÐLEGGINGAR
GAGN VARNARMEÐFERÐAR
Varnarmeðferð með sýklalyfjum hefur rutt
sér til rúms sem nauðsynlegur þáttur í
undirbúningi og meðferð fyrir skurðaðgerðir,
enda hafa viðamiklar og fjölmargar rannsóknir
undanfarin 30 ár sýnt fram á gildi slíkrar
meðferðar (1-3). Tíðni sýkinga eftir
skurðaðgerðir er háð ýmsum þáttum (4-
6), en þar bera einna hæst tegund aðgerðar
og lengd, ástand sjúklings og ónæmiskerfis
hans, og hvort aðgerð er gerð á hreinu
skurðsvæði (liða- og æðaaðgerðir, kviðslit),
hreinu-menguðu (aðgerðir á meltingarfærum,
öndunarfærum, þvagfærum, og svo framvegis)
eða óhreinu svæði (sýkt aðgerðarsvæði,
ígerð).
Sýkingatíðni við hreinar aðgerðir er mjög
lág, 1-2%, og hefur einungis verið unnt að
sýna óyggjandi fram á gildi varnarmeðferðar
við aðgerðir þar sem aðskotahlut (gerviloka,
-liður, -æð og svo framvegis) er komið
fyrir. Nýlegar athuganir á varnarmeðferð við
brjósta- og kviðslitsaðgerðir benda þó til að
gildi hennar sé víðtækara en að ofan greinir,
en þær rannsóknir þurfa þó staðfestingar við
(7).
Varnarmeðferð með sýklalyfjum er ekki síður
gagnleg við hreinar-mengaðar aðgerðir, þar
sem notkun sýklalyfja fyrir aðgerð hefur
dregið allt að tífalt úr tíðni sárasýkinga (úr
~10% í ~1%).
Færri athuganir hafa verið gerðar á
gildi varnarmeðferðar með sýklalyfjum
við slys. Flestir eru þó sammála um að
venjuleg sár beri ekki að meðhöndla, með
þeim undantekningum þó sem getið er í
leiðbeiningunum hér síðar í greininni um slys,
til dæmis bitsár, jarðvegsmenguð sár, gömul
sár og fleira (19,20). Enginn vafi leikur
Frá lyflækningadeild Borgarspítala og læknadeild Háskóla ís-
lands.
hins vegar á gagni varnarmeðferðar við opna
áverka á kviði og opin beinbrot (17,19,21).
VAL SÝKLALYFS
Val sýklalyfs til varnarmeðferðar er ýmsu háð,
verkunarmáta, lyfferli og lyfhrifum, kostnaði,
aukaverkunum, sýklaflóru og næmi á hverjum
stað (8,9). Því er ljóst að ekkert lyf er hið
eina rétta í þessu efni. I leiðbeiningum þeim
sem hér fara á eftir er mælt með cefazólíni í
velflestum tilvikum. Lyfið er cephalósporín af
fyrstu kynslóð, með virkni gegn methícíllín-
næmum klasakokkum (Staphylococcae),
keðjukokkum (Streptococcae), algengum
gram-neikvæðum stafbakteríum, til dæmis
E. coli, K. pneumoniae og indol-neikvæðum
Proteus. Lyfið hefur nokkra verkun gegn
gram-jákvæðum loftfælnum sýklum. Líklega
hefur ekkert lyf verið rannsakað jafn rækilega
og cefazólín í þessu skyni og eru margar
rannsóknir á öðrum lyfjum til vamar gegn
skurðsýkingum miðaðar við cefazólín (2).
Lyfið hefur lengri helmingunartíma en flest lyf
önnur úr sama flokki, 1,5-1,8 klukkustundir.
Að sjálfsögðu koma önnur lyf til greina í stað
cefazólíns. Má þar fyrst nefna önnur fyrstu
kynslóðar cephalósporín, til dæmis cefradín
(Velosef ®), sem lengi hefur verið notað
hérlendis. Enginn munur er á verkunarmynstri
cefazólíns og cefradíns, en cefazólín hefur
lengri helmingunartíma sem er augljós kostur,
og reyndar forsenda einskömmtunar lyfsins í
varnarskyni (sjá síðar). Ennfremur er ástæða
til að benda sérstaklega á cloxacillín og skyld
ísoxazólyl penicillínsambönd (reyndar er
sjálfsagt að nota þau sem aðallyf við beina-
og gangráðsaðgerðir þar sem aðrir sýklar
en klasakokkar koma vart til greina). Til
greina koma ennfremur clindamýcín (þar
sem búast má við klasakokkasýkingum) eða
jafnvel cotrímoxazól í sumum tilvikum og
svo framvegis. I stað clindamýcíns gegn
loftfælnum bakteríum má nota metrónídazól, í