Læknablaðið - 15.08.1993, Blaðsíða 28

234
LÆKNABLAÐIÐ
íslensku þjóðarinnar orðið næmur fyrir
lifrarbólgu A (9). íslendingum er því
hætta búin ef hreinlætisaðstaða versnar
vegna náttúruhamfara eða ófriðar. Næstum
helmingur Islendinga, sem sýkst hefur af
völdum lifrarbólgu A á undanfömum árum,
hefur smitast í ferðalögum erlendis (10).
Venjulega hefur verið notuð gammaglóbúlín
hlíf til að koma í veg fyrir smit af völdum
lifrarbólguveiru A. Sú aðferð veitir hins vegar
einungis skammvinna vörn. A síðustu árum
hefur komið fram í sviðsljósið bóluefni gegn
lifrarbólgu A (11). Bóluefnið er unnið á sama
hátt og mænusóttarbóluefnið, sem notað hefur
verið hérlendis, það er veiran er drepin í
formalíni. Góð mótefnamyndun verður hjá
þeim sem eru bólusettir og aukaverkanir eru
fáar og litlar (12). Ætla má að bólusetningin
endist í að minnsta kosti áratug. Það er
því rétt að bjóða íslenskum ferðamönnum,
sem ætla til landa þar sem sjúkdómurinn er
útbreiddur, bólusetningu gegn lifrarbólgu A.
Hvað með aðrar orsakir smitandi lifrarbólgu á
íslandi? Árið 1971 hóf Jóhann L. Jónasson
mælingar á lifrarbólguveiru B antígeni
(HBsAg) á rannsóknadeild Landakotsspítala
(13). Fann hann að 0,1% innlagðra sjúklinga
reyndust einkennalausir HBsAg berar sem
var mun hærra en algengið sem fannst
meðal blóðgjafa (0,007%) (13,14). Það er
fróðlegt að bera saman þessar rannsóknir
og rannsóknir sem gerðar voru síðar, það
er 1979 og 1987, þar sem reynt var að
meta útbreiðslu lifrarbólgu B á Islandi (15).
Bæði árin reyndist algengi HBsAg vera
0,14% meðal sjúklinga utan spítala og meðal
starfsfólks Borgarspítalans. Mótefnamælingar
gegn lifrarbólgu B í mismunandi aldurshópum
sýna svo ekki verður um villst að lifrarbólga
B hefur verið landlæg alla þessa öld á
íslandi (2,15). Algengi mótefna er lágt
fyrstu tvo áratugi æviskeiðsins en upp úr
þrítugu er algengi mótefna yfir 5% og í
eldri aldurshópum hefur það mælst allt að
10%. Skýringu á lágri tíðni smits meðal
ungs fólks er trúlega að leita í smitleiðum
sjúkdómsins, en hann smitar með blóðblöndun
og kynmökum. Hátt algengi í sumum eldri
aldurshópum bendir til þess að sjúkdómurinn
hafi fyrr á öldinni stundum verið útbreiddari
en nú á dögum. Enda þótt vitað sé að smit
geti borist með blóðgjöf skýrir það naumast
útbreiðslu smitsins. Á síðustu árum hefur hins
vegar gengið lifrarbólgu B faraldur meðal
fíkniefnaneytenda sem sprauta sig á Islandi
(2,10), en of snemmt er að spá um áhrif þessa
faraldurs á samfélagið í heild. Gagnstætt því
sem ætla má með lifrarbólgu A, er trúlegt
að lifrarbólga B hafi alltaf verið til á Islandi.
Ástæðan er að lifrarbólga B, sem getur varað
heilt æviskeið einstaklings og verið smitandi
allan tímann, getur verið landlæg í fámennum
og einangruðum samfélögum.
Talið er að 5-10% þeirra, sem smitast
af lifrarbólguveiru B, fái viðvarandi
lifrarbólgu og af þeim fái um 30%
skemmandi lifrarbólgu sem leitt getur til
skorpulifrar og lifrarfrumukrabbameins
(16). Lifrarfrumukrabbamein er sjaldgæfur
sjúkdómur á Islandi (17) gagnstætt því
sem sést þar sem lifrarbólga B er útbreidd.
Full ástæða er þó til að fylgjast með þróun
sjúkdómsins hér á landi. Það er ekki síst
mikilvægt fyrir þá sem fá viðvarandi
lifrarbólgu, því nú orðið er hægt að lækna
þennan sjúkdóm með interferonmeðferð í
stórum hluta hinna smituðu (18).
Fyrir um það bil 15 árum uppgötvaðist
enn ein veira, sem lifir eingöngu í
skjóli lifrarbólguveiru B, og nefnd
hefur verið deltaveira (19). Veira þessi
hefur þann eiginleika að valda slæmum
sjúkdómseinkennum ef hún veldur sýkingu
samtímis lifrabólguveiru B eða nær að sýkja
einstakling sem er með lifrarbólgu B fyrir.
Deltaveiru sýking veldur einnig auknum lrkum
á viðvarandi lifrarbólgu. Deltaveiran hefur á
undanförnum áratugum verið að breiðast út til
Norður- Evrópu og Norðurlandanna einkum
meðal fíkniefnaneytenda (20). Athugun á
algengi mótefna gegn deltaveirunni hefur farið
fram á rannsóknadeild Borgarspítalans í 217
manna úrtaki þeirra sem greinst hafa með
lifrarbólgu B og mótefni gegn þeim sjúkdómi
á árunum 1986-92. Aðeins einn einstaklingur
fannst með mótefni og var hann af erlendu
bergi brotinn (21). Enda þótt íslendingar hafi
fram að þessu losnað við vandamál tengd
sýkingu af völdum deltaveiru er þó líklegt
að fyrr eða síðar geri hún vart við sig meðal
fíkniefnaneytenda.
Eftir að hægt varð að greina lifrarbólgur A og
B kom í ljós að til væru fleiri blóðsmitandi
lifrarbólgur. Hafa þessar lifrarbólgur verið
kallaðar aðrar smitandi lifrarbólgur (hepatitis