Læknablaðið - 15.12.1994, Blaðsíða 25

LÆKNABLAÐIÐ 1994; 80
537
háþrýstings væri miðað við mörk sem ákvörð-
uðust af skaðlegum áhrifum. Pá væri einungis
meðhöndlaður sá blóðþrýstingur þar sem lík-
legt væri talið að rannsóknir og meðferð gerðu
meira gagn en ógagn. í greininni er sérstök
athygli vakin á einangruðum slagbilsháþrýst-
ingi, en þá er slagbilsþrýstingurinn 160 eða
hærri en hlébilsþrýstingurinn lægri en 90 mm
kvikasilfurs (4). Þessi tegund háþrýstings er
mjög algeng meðal aldraðra.
Lífeðlisfræðileg atriði
Háþrýstingur aldraðra einkennist einatt af
hækkun í slagbili, það er slagbilsháþrýstingi,
og er undantekning ef um verulega hækkun er
að ræða á blóðþrýstingi í hlébili. Grunur ætti
að vakna um greinanlega orsök fyrir háþrýst-
ingnum (eins og til dæmis þrengsli í nýrnaslag-
æð), þegar um mikla, stöðuga hlébilshækkun
er að ræða. Slagbilsháþrýstingur einkennist af
minnkuðum eftirgefanleika í slagæðaveggjum
eða auknum stífleika slagæðanna. Við aukinn
stífleika þarf meiri þrýstingsaukningu fyrir
sömu aukningu rúmmáls í æðinni, það er eftir-
gefanleikinn (compliance) er lækkaður.
Minnkaður eftirgefanleiki í slagæðakerfinu er í
raun eðlileg öldrunarbreyting, en háþrýstingur
eykur á þessa tilhneigingu og útkoman verður
hækkaður púlsþrýstingur. Meðalslagæðaþrýst-
ingur (mean arterial pressure) getur verið
óbreyttur, en slagbilsþrýstingur hækkar og hlé-
bilsþrýstingur lækkar. Það virðist þannig ein-
kenna stífnandi slagæðakerfi, að hlébilsþrýst-
ingur fer lækkandi og hafa menn raunar fundið
samband milli lækkandi hlébilsþrýstings og
ýmissa áfalla af völdum hjarta- og æðasjúk-
dóma (5,6). Það er þannig hugsanlegt að hið
svo kallaða J-ferli (J curve) megi að hluta til
rekja til þessa fyrirbæris, það er að lækkandi
hlébilsþrýstingur sé í raun afleiðing stífnandi
æðakerfis og fylgifiskur æðakölkunar (7,8).
Með J-ferli er átt við að hætta á fylgikvillum
háþrýstings, sérstaklega kransæðaáföllum,
aukist með lækkandi hlébilsþrýstingi, eftir að
ákveðnu marki (til dæmis 85 mm kvikasilfurs)
er náð. Þessar vangaveltur verða að teljast
mikilvægar, þar sem einangraður slagbils-
háþrýstingur virðist mjög einkennandi hjá
eldra fólki og rannsóknir á meðferð hans á
síðari árum hafa vakið mikla athygli eins og
fjallað verður um hér á eftir.
Talin er ástæða til að minna á fyrirbæri sem
kallað hefur verið falskur háþrýstingur (pseu-
dohypertension) og kemur stundum fyrir með-
al aldraðra með mjög stífar slagæðar í upp-
handleggjum. Þá verða blóðþrýstingsmælingar
rangar vegna þess að stífleiki eða kölkun í upp-
handleggsslagæðinni er svo mikill, að tæplega
er hægt að leggja hana saman með þrýsting-
num í slíðri blóðþrýstingsmælisins og mælingar
verða afskaplega háar, jafnvel 250-300 í slag-
bili. Sé um falskan háþrýsting að ræða virðist
sjúklingnum líða ágætlega við greiningu en
verður hins vegar illt af blóðþrýstingslækkandi
meðferð. Þessir einstaklingar eru í raun og
veru með eðlilegan blóðþrýsting, ef gerð er
bein mæling í slagæð eða mæling gerð á fingri
með nýrri gerð blóðþrýstingsmæla (9). Þessi
tegund háþrýstings er þó fremur sjaldgæf.
Annað afbrigði háþrýstings skal nefnt hér
sem er sýnu algengara. Hér er um að ræða
svonefndan stofuháþrýsting (white coat hyper-
tension) sem virðist vera jafn algengur meðal
aldraðra og hinna sem yngri eru (10). Hér er átt
við einstaklinga sem rnælast með háan þrýsting
hjá lækni eða á lækningastofnun, en hafa eðli-
legan blóðþrýsting við flestar aðrar aðstæður. í
þessum tilvikum þarf vissulega að vera vel á
verði, svo að háþrýstingur sé ekki ofgreindur.
Þar sem grunur leikur á, að um stofuháþrýsting
sé að ræða skal leggja áherslu á heimamælingar
þar sem því verður við komið. Einnig á við í
völdum tilfellum að nota sjálfvirka blóðþrýst-
ingsmæla til langtímamælinga (ambulatory
blood pressure monitoring) (11).
Meðferð
Eins og sagði í upphafi greinarinnar hafa
læknar löngum farið varlega í sakir við með-
ferð háþrýstings hjá öldruðum og segja má að
afturhaldssemi hafi gætt varðandi meðferð. Á
allra síðustu árum hafa rannsóknir hins vegar
rennt styrkum stoðum undir gagnsemi með-
ferðar hjá öldruðum sjúklingum. Á þetta bæði
við venjulegan háþrýsting og einangraðan slag-
bilsháþrýsting. Nýlega hefur verið greint frá
niðurstöðum nokkurra rannsókna þessa efnis í
Læknablaðinu (12). Bandarísk rannsókn, Syst-
olic Hypertension in the Elderly Program
(SHEP), sýndi fram á 36% minnkun á tíðni
heilaáfalla og 26% minnkun á tíðni kransæða-
tilfella við meðferð aldraðra einstaklinga með
einangraðan slagbilsháþrýsting. Meðferð var
einkum fólgin í gjöf hefðbundins þíasíðs lyfs
(13). Önnur nýleg rannsókn sem vakið hefur
athygli er hin svokallaða STOP Hypertension