Læknablaðið - 15.12.1994, Blaðsíða 31

LÆKNABLAÐIÐ 1994; 80
541
vímuefnum. Könnunin náði til 566 nemenda
sem voru 12-13 ára árið 1989 og aftur til 500
þeirra þremur árum seinna eða 1992, er þau
voru 15-16 ára. Skólarnir voru þannig valdir að
könnunin endurspeglaði bæði dreif- og þétt-
býli.
Rannsóknin leiðir í ljós að vímuefnanotkun í
öllum myndum eykst fremur meðal íslenskra
ungmenna og færist neðar í aldurshópinn.
Meðal 15-16 ára unglinga reyktu 18,6% dag-
lega, 44,4% höfðu fundið á sér fjórum sinnum
eða oftar og 5% höfðu sögu um endurtekna
vímuefnaneyslu (kannabis, sniff og fleira).
Veruleg fylgni er milli neyslu hinna ýmsu
vímuefna, sem styður þær hugmyndir að lífs-
viðhorf og aðstæður sem leiða til neyslu einnar
tegundar vímuefnis stuðli að neyslu annarra
efna líka. Margt virðist sameiginlegt í lífsvið-
horfum og fjöldskyldumynstri þeirra unglinga
sem ánetjast vímuefnum. Þeir eru ekki eins
tengdir fjölskyldu sinni, eru sjaldnar heima á
kvöldin og eiga fá áhugamál sameiginleg með
foreldrunt sínum. Foreldrarnir eru oftar frá-
skildir, reykingar algengari á heimilum og al-
gengara að áfengisneysla hafi valdið vandræð-
um á heimilinu. Þessir unglingar eru áhrifa-
gjarnari, háðari vinum sínum, hafa minna
sjálfstraust og taka síður þátt í félagsstarfi og
íþróttum. Námsárangur þeirra er slakari.
Ekki kom fram marktækur munur á vímu-
efnaneyslu þeirra 280 unglinga sem fengið
höfðu LQ námsefnið miðað við samanburðar-
hópinn. Erlendar rannsóknir hafa sýnt að
námsefni af þessu tagi hefur reynst vel í for-
varnastarfi gegn vímuefnum. Hvers vegna
þessi rannsókn leiðir ekki í ljós þennan árangur
gæti stafað af því hversu nýtt og framandi þessi
tegund af námsefni er fyrir íslenskt skólakerfi.
Líka af því að námsefninu hafði ekki verið
ætlaður sess meðal lögboðinna kennslugreina á
þeim tíma sem könnunin fór fram og einungis
notaður hluti af námsefnum.
Inngangur
Vímuefnanotkun og vandamál henni sam-
fara eru jafngömul siðmenningunni. Sú aukna
fjölbreytni vímugjafa sem varð á sjötta og
sjöunda áratugnum bættist við það vandamál
sem fyrir var af völdum áfengis og tóbaks.
Fjöldi innlendra kannana sýna að neysla vímu-
efna bæði löglegra og ólöglegra hefst oftast
fyrir tvítugs aldur og að neyslan færist neðar í
aldurshópunum ár frá ári (1-7).
Heilsufar flestra aldurshópa hefur farið
batnandi í hinum vestræna heimi undanfarna
áratugi, ef undan er skilið heilsufar unglinga
sem að minnsta kosti erlendis er talið fara
hnignandi (8). Aukin vímuefnaneysla er talin
ein orsök þessa og tengist oft slysum sem er ein
aðaldánarorsök þessa aldurshóps. í raun má
segja að stór hluti af starfi lækna felist í vonlít-
illi baráttu við afleiðingar þess lífsstíls sem
sjúklingarnir hafa tileinkað sér á unglingsárun-
um.
Margháttuð fræðsla og forvarnastarf hefur
verið reynt víða um heim til að stemma stigu
við framvindu þessa vanda, en árangur verið
misjafn og mat ýmsum vandkvæðum bundið
(9-16). Á íslandi hefur forvarnastarf einkennst
af áróðri og fræðslu um verkun og áhrif vímu-
efna. Þessi fræðsla hefur verið veitt af félaga-
samtökum, skólakerfi og heilbrigðiskerfi. Lít-
ið hefur farið fyrir athugunum til að meta áhrif
forvarnastarfs.
Árið 1990 var byrjað að nota námsefnið Að
ná tökum á tilverunni, Lions-Quest (LQ) í
nokkrum grunnskólum. Menntamálaráðu-
neytið og Lionshreyfingin á íslandi unnu að
útgáfunni, en frumútgáfan er bandarísk.
Námsgagnastofnun gefur efnið út. Námsefnið
er ætlað 12-14 ára nemendum og með því er
kennd lífsleikni (life skills). í námsefninu er
leitast við að hjálpa ungu fólki til þess að
þroska með sér sjálfsaga, ábyrgðartilfinningu,
góða dómgreind, öðlast aukið sjálfstraust og
góða sjálfsmynd og efla tengsl við fjölskyldu,
skóla og samfélagið. Með þeim hætti er reynt
að hjálpa unglingunum að lifa heilbrigðu lífi án
tóbaks, áfengis og annarra vímuefna (17).
Námsefnið hefur verið notað í sjöunda til
níunda bekk (12-14 ára) og hafa kennarar sem
það kenna þurft að sækja námskeið í notkun
þess áður.
Mikilvægt er að meta árangur forvarnastarfs
og var eftirfarandi rannsókn gerð til að meta
hvaða þættir hafa áhrif á vímuefnaneyslu ung-
linga og þá sérstaklega hvort viðhorf og neysla
unglinga, sem hafa farið í gegnum LQ, séu
öðruvísi en þeirra sem ekki hafa fengið þetta
fræðsluefni.
Rannsóknarhópur: Rannsóknin hófst haust-
ið 1989 og var miðað við að athuga sambæri-
lega skóla á Stór-Reykjavíkursvæðinu og í
dreifbýli (tafla I). Sumir skólanna höfðu ný-
lega hafið kennslu í LQ en aðrir kenndu ekki
LQ námsefnið meðan könnunin fór fram (tafla