Læknablaðið - 15.02.1997, Blaðsíða 6

82
LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83: 82-3
Ritstjórnargrein
Er nógsamlega ólmast gegn
reykingum?
Árið 1996 reyktu 30% íslendinga á aldrinum
18-69 ára daglega og bæði kynin jafnt. Eftir
hnig reykinga úr 40% 1985 í 29% 1993 varð
kyrrstaða og síðan aukning í 30% árið 1996.
Þetta er óásættanlegt fyrir alla sem vinna að því
að draga úr tóbaksneyslu.
Baksvið reykinga er mikið völundarhús. Þar
leika lausum hala kraftar sem hvetja og kraftar
sem letja. Kraftar sem hvetja til reykinga eru
meðal annars verð og framboð. Þessir kraftar
eru of sjaldan ræddir á síðum Læknablaðsins
en eru þó oft óbeinir sjúkdómsvaldar. Verð
ræðst af innkaupsverði, gjöldum ríkisins og
smásöluálagningu.
Framboð er meðal annars háð möguleikum
seljanda til hagnaðar, það er smásöluálagn-
ingu, sem nú er 14%. Tóbak er nú selt í smá-
sölu á nær 1000 stöðum í landinu. Hagsmuna-
samtök seljanda, til dæmis Verslunarráð og
tóbaksumboðsmenn, hafa oft óbeint hvatt til
aukinnar tóbaksneyslu í umræðu um sölufyrir-
komulag Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins
(ÁTVR) því þessir aðilar líta svo á að sama
sölufyrirkomulag eigi að gilda um vörur sem
valda ávana og fíkn og um rúsínur og vínar-
brauð.
Heilbrigðisstéttir vita betur. Engin vara er
meira ávanamyndandi en sígarettur. Um þriðj-
ungur til helmingur þeirra sem reykja sjaldnar
en daglega verða síðar daglegir reykingamenn
og háðir nikótíni. Þeir sem farnir eru að reykja
á annað borð nota oftast efnið uns sjúkdómur
eða dauði leysir þá frá því. Þess vegna á enginn
að ámálga söluhvetjandi breytingu á þessum
vörum og ekki þá heldur nýskipuð stjórn
ÁTVR. Ef horfið verður frá einkasölu og til-
greindu lágmarksverði fá heildsalar og smásal-
ar svigrúm til verðlækkunar í söluhvetjandi
skyni, sem þeir hafa ekki nú.
Kraftar, sem letja reykingar eru meðal ann-
ars þekking neytandans á óhollustu vörunnar
og hátt verð. Heilbrigðisstéttir ættu að hafa
meiri afskipti af báðum þáttunum. Þeir sem
reykja vita að það er óhollt, en vanmeta hve
mjög óhollt það er. Af hverjum hundrað ung-
lingum sem fara að reykja daglega munu 50
láta lífið fyrir tímann vegna reykingasjúk-
dóma. Þessum boðskap þarf að koma betur á
framfæri. Sýnt hefur verið að ákveðið ráð frá
heimilislækni um reykbindindi er það áhrifa-
ríkt að 5% hætta. Slíkt ráð ætti að vera innan
þess tíma sem læknirinn hefur til umráða. Þótt
talan 5% kunni að virðast lág vegur hún samt
þungt þegar hafður er í huga sá fjöldi sem leitar
til heimilislækna. Á íslandi er tóbak alltof
ódýrt. Það ætti að hækka verðið £ áföngum um
200% til dæmis á tveimur til þremur árum.
Afleiðingin yrði að fleiri hættu að reykja en
áður og ríkissjóður fengi sem næst óbreyttar
tekjur. Alþingið væri búið að samþykkja þetta
fyrir löngu ef kraftar sem hvetja til reykinga
léku þar ekki lausum hala.
Á Heilsuverndarstöð Reykjavíkur hafa síð-
ustu 10 ár verið gerðar fjórar rannsóknir á
notagildi nikótíns þegar hætt er að reykja. I
tvíblindum samanburðarrannsóknum hafa
lyfjaformin nikótíntyggigúmmí, nefúði, plástur
og munnsogslyf (patróna í penna sem gefur frá
sér nikótín) verið skoðuð. Niðurstöður ber í
megindráttum að sama brunni. Miðað við 365
reyklausa daga og 10 boðanir þátttakenda á
deildina tvöfalda nikótínlyf árangur miðað við
viðmiðunarhóp. í viðmiðunarhópum sem
fengið hafa pipar er árangur 13-15% en 26-
30% hjá þeim sem veljast í nikótínhóp. Engin
önnur hjálp til reykbindindis getur státað af
slíkum árangri, þar með talið ofreykingameð-
ferð, dáleiðsla og nálarstungur. Lyfin tvöfalda
líka árangur af ákveðnu ráði um reykbindindi.
Á alþjóðlegum mælikvarða er notkun nikótín-
lyfja útbreidd á íslandi. Þau ætti samt að nota
enn meira vegna þess að sem valkostur við