Læknablaðið - 15.03.1997, Blaðsíða 9

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
149
svefnlyf frá læknum og flestir fengu lyf fyrst hjá
lækni. Fjórðungur þátttakenda byrjaði töku
svefnlyfja eftir minna en eins mánaðar svefn-
erfiðleika. Algengt var að reyna húsráð við
kvíða og svefnleysi. Sektarkennd vegna lyfja
var sjaldgæf og meirihluti þátttakenda höfðu
reynt að hætta við lyfin. Flestir voru vel upp-
lýstir um meðalsvefnþörf.
Alyktun: Niðurstöður okkar benda til þess
að fræðsla til sjúklinga á svæðinu um svefn-
vandamál, ábyrgð á eigin heilsu svo og hættu á
ávana við langvarandi notkun róandi lyfja og
svefnlyfja hafi í meginatriðum komist til skila.
Líklegt er að hægt sé að auka hlutfall þeira sem
tileinka sér einföld húsráð eða sjálfumönnun til
að minnka lyfjanotkun.
Inngangur
Róandi lyf og svefnlyf eru mikið notuð hér á
landi (1). Fyrir rúmum áratug gerðu heilbrigð-
isyfirvöld átak í því að minnka notkun róandi
lyfja. Rannsóknir síðari ára sýndu síðan að
notkun þeirra hefur farið minnkandi, bæði hér-
lendis og erlendis (1,2). Enda þótt hin gullna
regla sé að taka sem minnst af lyfjum getur
verið erfitt að minnka núverandi töku róandi
lyfja og svefnlyfja (3) eða að breyta ávísana-
venjum lækna (4), enda ekki alltaf ljóst hvort
æskilegt sé að breyta því sem fyrir er.
Heimilislæknar sinna að mestu sjúklingum
sem þarfnast róandi lyfja og svefnlyfja, en
nokkur munur er þó á milli þéttbýlis og dreif-
býlis (5). Fyrri rannsóknir á þessu sviði hafa
einkum beinst að ávísanavenjum lækna og
heildarnotkun þessara lyfjaflokka (6) en í mun
minna mæli hefur verið fjallað um þekkingu og
væntingar sjúklinganna sjálfra (7). Tilgangur
rannsóknarinnar sem hér er greint frá var því
að afla upplýsinga um þekkingu og viðhorf
sjúklinga í dreifbýli til eigin notkunar á róandi
lyfjum eða svefnlyfjum svo og vitneskju þeirra
um svefn og svefnþörf.
Efniviður og aðferðir
Rannsóknin var framkvæmd í Egilsstaða-
læknishéraði og nær til áranna 1986-1993, þá
voru að meðaltali 3029 íbúar í héraðinu. Ein
heilsugæslustöð er í héraðinu samtengd sjúkra-
húsinu og starfa þar þrír heimilislæknar sem
sinna bæði heilsugæslustöðinni og sjúkrahús-
inu. Rannsóknin er hluti stærri rannsóknar um
notkun svefnlyfja og róandi lyfja (8).
Fenginn var nafnalisti úr tölvuskráðum
sjúkraskrám allra þeirra einstaklinga sem voru
heimilisfastir í héraðinu 1994 og höfðu fengið
svefnlyf (N 05 C) eða róandi lyf (N 05 B) á
árunum 1986-1993 (n=577). Úr þessum nafna-
lista voru síðan valin tilviljanakennd aldurs-
flokkuð(stratified) úrtök, annars vegar fyrir þá
sem höfðu fengið róandi lyf (n=117) og hins
vegar fyrir þá sem höfðu fengið svefnlyf
(n=91). Við val í flokka var eingöngu farið
eftir lyfjategund, þó í vissum tilvikum kæmi
fram í sjúkraskrá að læknir hefði ávísað róandi
lyfjum sem svefnlyfjum. Spurningalistar voru
sendir þátttakendum, 22 spurningar um róandi
lyf og 24 spurningar um svefnlyf. Spurningar
voru þær sömu eða samsvarandi eins og mögu-
legt var á spurningalistunum. Við gerð spurn-
inga var stuðst við spurningalista úr svipaðri
rannsókn í Gavle í Svíþjóð (7) en spurningar
þýddar og staðfærðar að íslenskum aðstæðum.
Spurningalistar voru auðkenndir með númeri
og sjúklingum heitið nafnleynd í meðfylgjandi
bréfi. Upplýsingar úr spurningalistum voru
ekki bornar saman við upplýsingar í sjúkraskrá
viðkomandi.
Niðurstöður
Alls svöruðu 160 einstaklingar (77%), þar af
voru 87 (74%) notendur róandi lyfja og 73
(80%) notendur svefnlyfja. Svörun var það
góð að ekki þurfti að senda áminningarbréf
eins og ætlað var. Ekki var marktækur munur á
samsetningu hópanna. Konur voru í meirihluta
þátttakenda og tveir þriðju var giftur eða í
sambúð. Helmingur þátttakenda vann utan
heimilis að hluta eða fulla vinnu en þriðjungur
var með ellilífeyri. Meðalaldur svefnlyfjanot-
enda var 60,1 ár, en aðeins lægri eða 55,1 ár hjá
notendum róandi lyfja. Þegar könnunin var
gerð notuðu 57% svefnlyf en 34% róandi lyf.
Róandi Iyf: Þrjátíu af hundraði höfðu notað
róandi lyf skemur en eitt ár og 13% lengur en
fimm ár. Ellefu af hundraði biðu skemur en
einn mánuð áður en notkun róandi lyfja hófst,
35% biðu lengur en eitt ár og jafnmargir gátu
ekki munað hve lengi þeir höfðu átt við vanda-
mál að stríða áður en lyfjanotkun hófst.
Helmingur (53%) aðspurðra notaði lyfin til-
fallandi en 25% daglega. Meirihlutinn (61%)
tók lyfin eingöngu að kvöldi, 13% tvisvar á dag
og 7% tóku lyfin þrisvar á dag.
Spurt var um tildrög eða upphaf notkunar.
Fáeinir (7%) fengu lyf í fyrsta skipti lánuð hjá
vinum eða kunningjum, 87% fengu lyfseðil hjá