Læknablaðið - 15.03.1997, Blaðsíða 27

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
163
Akonitín, eiturefni í bláhjálmi
Yfirlitsgrein
Kristín Ingólfsdóttir, Kjartan Ólafsson
Ingólfsdóttir K, Ólafsson K
Toxicity of monkshood. Review
Læknablaðið 1997; 83: 163-8
Monkshood, Aconitum napellus L. (Ranuncula-
ceae), is considered one of the most poisonous
plants growing in Europe. Monkshood and other
Aconitum species are still used in Oriental and
homeopathic medicine as analgesics, febrifuges and
hypotensives. The neurotoxin aconitine is the prin-
cipal alkaioid in most subspecies of monkshood.
A review is presented, which includes historical as-
pects of monkshood as a poisonous and medicinal
plant, the mode of action of aconitine, symptoms of
toxicity, treatment and reports of recent poisoning
incidents. In addition, results of quantitative HPLC
examination of hypogeous and epigeous organs
from a population of A. napellus ssp. vulgare culti-
vated in Iceland are discussed.
The fact that children in Iceland have commonly
been known to eat the sweet tasting nectaries in
monkshood prompted an investigation of the alka-
loidal content of these organs specifically. The low
aconitine content found in the nectaries as well as in
whole flowers accords with the absence of reported
toxicity arising from the handling of flowers and
consumption of nectaries from A. napellus in this
country.
Key words: aconitine, Aconitum napellus, monkshood,
toxicity.
Frá lyfjafræði lyfsala, Háskóla íslands. Fyrirspurnir,
bréfaskriftir: Kristín Ingólfsdóttir, lyfjafræði lyfsala, Há-
skóla fslands, Haga við Hofsvallagötu, 107 Reykjavík.
Lykilorð: akonitín, bláhjálmur, venusvagn, Aconitum nap-
ellus, eitruð náttúruefni.
Ágrip
Bláhjálmur (Aconitum napellus), öðru nafni
venusvagn, er álitin ein eitraðasta planta sem
vex í Evrópu. Virkasta eiturefnið í bláhjálmi er
akonitín, sem flokkast efnafræðilega sem dí-
terpen alkalóíð. Bláhjálmur á sér langa sögu
sem eitur- og lækningajurt. Nú er notkun
plöntunnar til lækninga einkum bundin við
smáskammtalækningar (homeopathy) og aust-
urlenskar alþýðulækningar. Eitrunartilfelli síð-
ari ára á Vesturlöndum hefur mátt rekja til
innfluttra kínverskra náttúrumeðala, neyslu
barna af bláhjálmi sem vex í görðum, sjálfs-
morðstilrauna og til mistaka við söfnun og
greiningu jurta til sjálfslækninga. Greint er frá
sögu bláhjálms sem eitur- og lækningajurtar,
verkunarhætti akonitíns, eitrunareinkennum,
eitrunum sem vart hefur orðið erlendis síðustu
ár og meðferð við eitrunum.
Bláhjálmur hefur lengi verið ræktaður sem
skrautjurt í görðum hér á landi. í ljósi þess að
bláhjálmur er ein eitraðasta planta Evrópu og
erlendum börnum almennt kennt að forðast
hana, vakti það athygli að börn á íslandi hafa
haft þann sið að sjúga sætan safa úr hunangs-
sporum (nectaries) plöntunnar. Niðurstöður
mælinga á akonitíni ræktuðum á íslandi sýna
að akonitínstyrkur í fræjum og fræbelgjum er
svipaður og mælst hefur erlendis en akonitín-
innihald í rótarhnýðum, og þó einkum í blóm-
um og blöðum, er lágt miðað við erlend gildi.
Mælingar staðfestu að akonitínstyrkur í hun-
angssporum er hverfandi lítill. Það skýrir vænt-
anlega hvers vegna íslenskum börnum hefur
ekki orðið meint af neyslu þessara plöntulíf-
færa.