Læknablaðið - 15.03.1997, Blaðsíða 12

152
LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
benda til að betur megi fræða sjúklinga. Vert
er að staldra við tölur um fyrstu notkun lyfja á
sjúkrahúsi (15-20%). Hvernig eru venjur eða
reglur um notkun svefnlyfja hér á sjúkrahús-
um? Þarf fyrirmæli frá lækni eða geta hjúkrun-
arfræðingar deilt út svefnlyfjum? Rannsókn frá
Ástralíu (10) sýnir að með fræðslu til starfs-
fólks og sjúklinga má verulega minnka líkur á
að fyrsta notkun svefnlyfja á sjúkrahúsi leiði til
langtímanotkunar. Hér þarf þó að sjálfsögðu
að taka tillit til hvers sjúklings fyrir sig, alvar-
leika sjúkdómsins og annarra aðstæðna.
Sektarkennd og slærn samviska vegna notk-
unar róandi lyfja og svefnlyfja er ekki algeng,
kemur það nokkuð á óvart vegna umræðu í
fjölmiðlum um skaðsemi róandi lyfja og svefn-
lyfja.
Svefnþörf: Kunnátta um svefn og svefnþörf
virðist góð. Það ýtir væntanlega undir svefn-
lyfjanotkun að 30% telja manninn aðeins þola
eina svefnlausa nótt eða alls ekki þola svefn-
leysi áður en það verður skaðlegt.
Húsráð: Húsráð eru reynd í stað lyfja en í
mismunandi mæli. Vel þekkt er að forðast
koffíndrykki (kaffi, te eða kók) á kvöldin.
Áfengisnotkun fyrir svefn er lítil samkvæmt
rannsókninni, áfengi er aðeins meira notað í
stað róandi lyfja. Til slökunar er margt reynt.
Leitað er til vina og kunningja, það er gamalt
ráð og þekkt frá fornu fari samanber Hávamál
„Veistu, ef þú vin átt, þann er þú vel trúir ...“
Margt annað er reynt til slökunar og virðast
lítil takmörk fyrir hugmyndaauðgi fólks en lítið
er getið um árangur. Hér geta læknar án efa
frætt betur um ýmis svefnbætandi og slakandi
ráð. Svíar eru mun duglegri við húsráðin, nær
allir nota húsráð. Eitt vinsælasta sænska hús-
ráðið er notkun hálfrar parasetamóltöflu eða
hálfrar magnýltöflu fyrir svefn en þetta húsráð
virðist óþekkt á íslandi (7).
Rannsóknin gefur gagnlegar upplýsingar um
notkun svefnlyfja og róandi lyfja. Dagleg notk-
un lyfjanna er algeng og er reglubundin notkun
svefnlyfja algengari en róandi lyfja. Rannsókn-
in var framkvæmd í læknishéraði úti á landi þar
sem nær allir leita til heilsugæslulækna um
þjónustu og lyf. í Reykjavík þar sem notkun
lyfjanna er meiri (5,6) og fleiri læknar skrifa
lyfseðla er mögulegt að svörin yrðu önnur.
Niðurstöður þessar gefa til kynna að leggja
megi meiri áherslu á að fræða sjúklinga al-
mennt um þau lyf sem þeir eru að taka, sér-
staklega þó þau lyf sem þeir muni hugsanlega
taka um langan tíma. Einnig er líklegt að aukin
áhersla á einföld húsráð eða sjálfumönnun geti
komið í stað lyfja.
Ávísun á lyf er ákvörðun tveggja; læknis og
sjúklings. Niðurstöður þessarar rannsóknar
eiga að geta aðstoðað lækna við að veita þeim
sem leita eftir róandi lyfjum eða svefnlyfjum
sem besta þjónustu. Hvort það felur í sér að
skrifa lyfseðil eða ekki skal ósagt látið.
HEIMILDIR
1. Sigfússon E. Magnússon E. Notkun lyfja 1989-1993.
Reykjavík: Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið,
1993: 17-8.
2. Nordiska Lakemedelsnámnden. Nordic statistics on
Medicines 1990-1992. Stockholm: Nordiska Lakeme-
delsnámnden, 1993; 34: 75-81.
3. Matalon A, Yinnon AM, Hurwitz A. Chronic use of
hypnotics in a family practice- patients’ reluctance to
stop treatmement. Family Practice 1990; 7: 258-60.
4. Holm M. Intervention against long-term use of hyp-
notics/sedatives in general practice. Scand J Prim Health
Care 1990; 8: 113-7.
5. Sigurðsson EL, Magnússon G, Sigurðsson JÁ. Ávísanir
á lyf III. Könnun á ávísanavenjum lækna á Suðurnesjum
og í Hafnarfirði á róandi lyf og svefnlyf, 1.-15. apríl 1986.
Læknablaðið 1989; 75: 173-8.
6. Zoega T, Björnsson J, Helgason T. Samanburður á geð-
lyfjaávísunum utan sjúkrahúsa í Reykjavík í mars 1989
og mars 1984. Læknablaðið 1992; 89: 23-31.
7. Magnúsdóttir SD, Ribacke M. Patients’ knowledge and
attitudes regarding sleep and hypnotics. Scand J Prim
Health Care 1996; 14: 106-10.
8. Karlsson G, Sigurðsson JÁ, Þórarinsson S, Stefánsson
G, Sverrisson G, Magnúsdóttir SD. Notkun róandi lyfja
og svefnlyfja. Klínisk faraldsfræðileg rannsókn á notkun
róandi lyfja og svefnlyfja í Egilsstaðalæknishéraði 1986j-
1993. Reykjavík: Heimilislæknisfræði, læknadeild HÍ,
1994: 1-52.
9. Tellnes G, Björndal A, Fugelli P. Psychotropic drug
prescribing in general practice. Scand J Prim Health
Care 1986; 4: 137-41.
10. Carey DL, O Day R, Cairns DR, Pearce GA, Wodak
AD, Lauchlan RL. An attempt to influence hypnotic
and sedative drug use. Med J Aust 1992; 156: 389-96.