Læknablaðið - 15.03.1997, Blaðsíða 51

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
181
íðorðasafn
Enn um stent
I síðustu tveimur pistlum hef-
ur verið rætt um útbúnað sem
viðheldur opi eða holi sem ekki
má lokast. Enska heitið er stent.
Fram hafa komið margar góðar
tillögur að íslenskum heitum og
enn bætist við.
Einar Jónmundsson, rönt-
genlæknir, á þátt í því að koma
umræddum búnaði á fyrirhug-
aðan stað. Hann segist hafa not-
að heitið fóðring í sínum lýsing-
um og hefur fyrirmynd í máli
pípulagningamanna. Undirrit-
aður leggst gegn því af ýmsum
ástæðum. í fyrsta lagi er um að
ræða gamla dönskuslettu, sem
ekki hefur verið viðurkennd
eða tekin inn í íslenskar orða-
bækur. í öðru lagi er danska
orðið „fodring" eða „foring“
fyrst og fremst notað um klæðn-
ingu sem þekur eða hylur hið
klædda yfirborð nær alveg. Is-
lensku þýðingarnar eru þessar
helstar: fóður (í flfk), klœðning
(áklæði á húsgagni) og þil (við-
arklæðning á vegg). Sá útbún-
aður sem Einar sýndi undirrit-
uðum er ekki þess eðlis. Hann
styður við en klæðir ekki algjör-
lega. Loks tókst undirrituðum
að finna „foring“ í samsettu
heiti í íðorðasafni verkfræð-
ingafélagsins frá 1929, en þar er
notuð íslenska þýðingin hólkur.
Jónas Magnússon, prófessor,
sendi skilaboð og tillögu. stag,
án rökstuðnings eða útskýring-
ar. Undirritaður leggur honum
því orð í munn. Nafnorðið stag
má finna í íslenskri orðabók
Máls og menningar. Meðal
skýringanna eru orðin reipi,
band, rófustag, þvottasnúra,
tjaldsnúra, kaðall ískipsreiða og
styrktarstrengur. Að svo miklu
leyti sem hið gamla heiti stag
takmarkast ekki við einn streng
lækna
er þessi tillaga því allrar athygli
verð. Stag hefur að auki svolitla
hljóðlíkingu við stent. Þá má ef
til vill nota sögnina að staga og
nafnorðið stögun um þann
verknað að koma umræddu
stagi á sinn stað. Meðal skýr-
inga á sögninni að staga er eftir-
farandi: að þenja, að strengja
eða að stoppa ígat. Ekki hljóm-
ar illa að segja í lýsingu aðgerð-
ar: „Stagað var í gallrás.“ eða
„Æðastögunin tókst vel.“
Hér með verður látið útrætt
um fyrirbærið stent, en fram-
komnar tillögur að íslensku
heiti eru (í stafrófsröð): fóðr-
ing, ræsi, rör, Iögn, hólkur, stag
og stoðnet. Samsett heiti gætu
þó einnig komið til greina: stoð-
rör, stoðlögn, stoðhólkur og
jafnvel stoðstag.
Ný sérgrein
Hildur Harðardóttir, læknir,
hringdi og bað um aðstoð við að
finna íslenskt heiti á nýja sér-
grein í læknisfræði. Hún hefur
lokið námi í undirgrein sem á
ensku nefnist maternal-fetal
medicine. Þessi sérgrein fæst við
sjúkdóma móður og fósturs á
meðgöngutíma og bein þýðing
enska heitisins verður móður-
og fósturlæknisfræði. A Hildi
mátti skilja að perinatology og
perinatal medicine væru önnur
samheiti á þeirri grein. Læknis-
fræðiorðabók Stedman’s nefnir
ekki maternal-fetal medicine en
lýsir perinatology á þennan veg:
Undirgrein fœðingarfrœði, sem
fæst við umönnun móður og
fósturs á meðgöngutíma og við
fœðingu, einkum þegar móðir
og/eða fóstur eru í hœttu hvað
varðar fylgikvilla. Rétt er þó að
benda á að lýsingarorðið peri-
natal á sérstaklega við um það
tímabil sem nær frá 28. viku
meðgöngu og allt fram til þess
að ein vika er liðin frá fæðingu.
Iðorðasafn lækna nefnir það
burðarmálsskeið. Sé ótvírætt
um samheiti að ræða, er lausn
fengin með því að notað heitið
burðarmálslækningar og nefna
sérfræðinginn burðarmáls-
lækni.
Mater er latneskt nafnorð
sem þýðir móðir og maternal er
lýsingarorð sem þýða má með
móður- eða móðurlegur. Þar
sem maternal kemur fyrir í íð-
orðasafni lækna er ýmist notað
móður- eða mæðra-. Fetus er á
sama hátt latneskt nafnorð sem
þýðir fóstur og um lýsingarorð-
ið fetal er ýmist notað fóstur-
eða fósturs-. Rétt er að vekja
athygli á skýringu íslensku
orðabókarinnar á orðinu fóstur:
afkvœmi (barn) í móðurkviði (á
hvað stigi sem er milli eggfrjóvg-
unar og fœðingar). Fósturfræð-
in takmarkar hins vegar notkun
á heitinu fetus við tímabilið frá
lokum áttundu viku meðgöngu
til fæðingar. Fyrir þann tíma
nefnist hið verðandi afkvæmi
embryo eða fósturvísir. Með
fyrrgreindu sérgreinarheiti er
þó vafalítið vísað til fósturs í
víðasta skilningi. Heitið rnedici-
ne er notað um læknisfræðina í
heild, en í þrengri skilningi ein-
göngu um lyflæknisfræði. í sam-
setningum er oft talað um
-lækningar, svo sem augnlækn-
ingar og barnalækningar. Þann-
ig mætti einnig nefna undirsér-
grein Hildar niæðra- og fóstur-
lækningar.
Jóhann Heiðar Jóhannsson
(netfang: johannhj@rsp.is)