Læknablaðið - 15.03.1997, Blaðsíða 22

158
LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
clor eða Clophen og voru aðallega notuð til
einangrunar í stór rafkerfi.
Klórkolefnissambönd þessi eru flest afar
fituleysin og stöðug bæði í umhverfinu og í
lífverum. Þau safnast því fyrir í fituvef dýra, og
geta náð háum styrk efst í fæðukeðjunni. Þau
valda yfirleitt ekki bráðri eitrun, en vegna hins
langa viðverutíma í líkama dýra er talið, að
þeim geti fylgt síðkomin eituráhrif eins og
krabbameinsmyndun (1). Þekktast þessara
efna er DDT (klófenótan) og áhrif þess á þykkt
skurnar í ránfuglseggjum varð þess valdandi að
athygli manna beindist fyrst að skaðsemi klór-
kolefnissambanda í náttúrunni (2). í mönnum
geta PCB sambönd valdið alvarlegu klórexemi
og lifrarskaða og er líklegt að sum efnanna séu
krabbameinsvaldandi og er talið að um
krabbameinshvetjandi áhrif sé að ræða (3-5).
Þá hefur minni fæðingarþyngd og óeðlilegur
þroski nýbura verið rakinn til PCB efna (6).
Dýratilraunir hafa einnig sýnt að PCB efni
hamla ónæmissvörun og frjósemi, sem rakið er
til áhrifa efnanna á estrógenviðtaka frumna
(7). Skaðlegust eru talin PCB efni sem geta
verið flöt að lögun (coplanar), það er hafa
ekkert, eitt eða tvö klóratóm í ortóstöðum bíf-
enýlhringjanna (8). Bent er á að efni þessi eru
ísóstereómerar 2,3,7,8-tetraklórdíbensó-p-
díoxíns, sem er einn magnaðasti krabbameins-
valdur sem borist hefur í náttúruna af manna-
völdum (9).
Lítið hefur verið notað af varnarefnum hér
miðað við víða annars staðar, en y-HCH (lind-
an) var þó talsvert notað við böðun á sauðfé
fram á síðustu ár. Ljóst er hins vegar að víða
hafa klórkolefnissambönd fundist langt frá
notkunarstað meðal annars á heimsskauta-
svæðunum (10,11) og virðast efnin því berast
langar leiðir með lofti og legi. Nokkrar rann-
sóknir fóru fram í Rannsóknastofu í lyfjafræði,
HÍ á árunum 1970-1985 (12-16) á smjöri, sil-
ungi, laxaseiðum svo og nautafitu, hreindýra-
og kindafitu, sem leiddu í ljós litla en mælan-
lega aðkomna, loftborna mengun af völdum
klórkolefnissambanda svo og nokkra stað-
bundna mengun. Nýrri rannsóknir á íslenskum
fálkum (17) benda til að um þó nokkra mengun
sé að ræða á efri þrepum fæðukeðjunnar. Er
því afar mikilvægt, að fyllri rannsóknir af þessu
tagi verði gerðar til að leiða í ljós í hve miklum
mæli klórkolefnissambönd koma fyrir í ís-
lensku lífríki.
Klórkolefnissambönd hafa langan helming-
unartíma og umbrotna lítið í flestum lífverum.
Kvendýr spendýra geta losnað við klórkolefn-
issambönd með móðurmjólk, en í karldýrum
eykst þéttni þeirra með aldri (18). Erlendis
hafa rannsóknir á mönnum einkum beinst að
tilvist klórkolefnissambanda í móðurmjólk
vegna þeirrar hættu sem nýburum kann að
stafa af efnunum (6). Við höfum nú gert frum-
rannsókn á tilvist klórkolefnissambanda í ís-
lenskri móðurmjólk.
Efniviður og aðferðir
Efnisstaðlar voru allir frá Promochem,
Þýskalandi og lífræn leysiefni voru öll pro ana-
lysi frá Merck. Mjósúlur voru frá Hewlett
Packard (HP-1) og JW-Scientific (DB-5).
Mjólkursýnum frá 18 frumbyrjum og fjórum
tvíbyrjum var safnað á fæðingadeild Landspít-
alans í júlí og ágúst 1993, í samvinnu við lækna
og ljósmæður deildarinnar. Safnað var 2x20
ml frá hverri konu á þriðja til 15. degi eftir
fæðingu í 30 ml skilvinduglös úr gleri sem áður
höfðu verið skoluð með asetóni. Sýnin voru
geymd í kæli strax eftir söfnun í allt að 24
klukkustundir, en voru þá fryst við —20°C
fram að úrhlutun og greiningu.
Mjólkin var úrhlutuð í aðalatriðum sam-
kvæmt aðferð Orbæk (19). Nákvæmlega 20 g af
mjólk voru vegin og blönduð með 50 ml af
etanóli og 6 ml af 8% kalíumoxalati og heimtu-
staðli (PCB# 53). Þá voru 10 ml af díetýletra
hristir vel saman við blönduna og loks var 10 ml
af hexani bætt við. Vatnsfasinn var þá skilinn
frá og þveginn tvisvar með 10 ml af dietýletra:
hexani (1:1). Lífrænir fasar voru sameinaðir og
þvegnir með 2% NaCl-lausn. Sýnin voru
þurrkuð við 62°C og var þá hægt að ákvarða
magn fitu í sýnunum. Fitan var leyst í ísooktani
með innri staðli (tækjastaðli) og hreinsuð með
mettaðri brennisteinssýru. Loks var sýnið inn-
gufað með N2 að 100 ul og var sýnið þá tilbúið
til greiningar.
Einstök klórkolefnissambönd voru greind
með gasgreini (HP5890) tengdum massaskynj-
ara (HP5970) eins og lýst hefur verið (17).
Notaðar voru tvær mismunandi mjósúlur, HP-
ultra 1, 25 m, 0,25 mm i.d., 0,32 pm filma og
DB-5, 60 m, 0,25 mm i.d., 0,25 pm filma.
Reynt var að greina eftirfarandi klórkolefn-
issambönd: p,p’-DDT; p,p’-DDE; p,p’-DDD;
a-HCH; þ-HCH; y-HCH; HCB og 10 afleiður
PCB efna eða # 28, 31, 52, 101, 105, 118, 138,
153, 156 og 180 (númerað samkvæmt heimild