Læknablaðið - 15.06.1998, Blaðsíða 25

LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
475
Mikið dró úr innflutningi á vörum í tollflokk-
um þar sem asbest var nefnt eftir að asbestbann
var sett, en virðist síðan hafa aukist aftur frá
1990.
Alyktanir: Nýgengi illkynja mesóþelíóma
virðist hækkandi hér á landi og bendir það ekki
til að farið sé að draga úr áhrifum asbestmeng-
unar sem áður hefur átt sér stað enda svo stutt
síðan notkun asbests minnkaði að þess er vart
að vænta. Nýgengið er svipað hér og í Finn-
landi, en lægra en fundist hefur í Noregi og
Bandaríkjunum. Læknum ber að kynna sér
hvort sjúklingar með krabbamein hafa orðið
fyrir mengun í vinnu eða annars staðar, sem
hugsanlega tengist sjúkdómnum.
Inngangur
Illkynja mesóþelíóma í fleiðru og lífhimnu
og asbestmengun er nátengt og var fyrst lýst af
Wagner og samstarfsmönnum 1960 (1). 111-
kynja mesóþelíóma er sjaldgæfur sjúkdómur,
sem talið er að rekja megi til asbestmengunar í
70-88% tilvika (2^4). Hér á landi var notkun
asbests bönnuð 1983 (5,6). Eftir að asbestbann
var sett eða dregið stórlega úr notkun asbests,
geta menn víða um heim vænst lækkandi ný-
gengi mesóþelíóma þegar lengra frá líður. Tím-
inn frá því að menn verða fyrst fyrir mengun
asbests og þar til sjúkdómur kemur fram er
30-50 ár (7). Skýrir þetta meðal annars, að ný-
gengi illkynja mesóþelíóma hefur vaxið á síð-
ustu áratugum í iðnvæddum löndum (8-15),
sem talið er stafa af fyrri asbestmengun. Vís-
bendingar hafa þó komið fram um að þetta vax-
andi nýgengi hafi hægt á sér og að nýgengið sé
sums staðar að ná hámarki (11,15). Hækkað
nýgengi mesóþelíóma hefur einkum verið tengt
asbestmengun á vinnustöðum (16), sem áður
var í mestu magni við smíði og viðgerðir skipa
og í sambandi við nýbyggingar húsa og annarra
mannvirkja (16). A seinni árum hefur mengun
asbests á vinnustöðum einkum verið hjá þeim,
sem vinna við að rífa og fjarlægja asbest úr
byggingum og mannvirkjum, sem að hluta til
eru úr asbesti. Þannig er mengun nú bundin við
viðhald, viðgerðir og húsvörslu þar sem asbest
hefur verið notað (17). Þessi viðhalds- og við-
gerðarmengun er talin minni að magni en sú
sem var við nýsmíði skipa, véla og bygginga
áður fyrr (17). Illkynja mesóþelíóma er ekki
eingöngu bundið vinnustaðamengun, því
stundum hafa starfsmenn sem unnið hafa með
asbest borið mengun heim, til dæmis í vinnu-
fötum, sem talin hefur verið nægileg til að
valda mesóþelíóma (18,19).
Samband illkynja mesóþelíóma og asbest-
mengunar í vinnu er svo áberandi að í ná-
grannalöndunum er þetta krabbamein talið með
atvinnusjúkdómum og flokkað sem atvinnu-
krabbamein (14,20-23). Þegar litið er á þann
fjölda mesóþelíóma sem tilkynntur er til
krabbameinsskráa annars vegar og hins vegar
þann fjölda sem tilkynntur er sem atvinnusjúk-
dómar til tryggingafélaga eða vinnueftirlits
kemur fram áberandi vanskráning hjá þeim síð-
arnefndu (14,20-24). Þetta hefur vakið spurn-
ingu um hvaða gaum læknar gefa hugsanlegum
tengslum vinnu og krabbameina (20,22), en
það eru læknar sem eiga að tilkynna atvinnu-
sjúkdóma á Norðurlöndum (14,15,20,22). Ekk-
ert atvinnukrabbamein hefur verið tilkynnt hér
á landi (25).
Oft hefur verið litið á nýgengi illkynja
mesóþelíóma sem vísbendingu um fyrri asbest-
mengun í andrúmslofti (11). Áður hefur ný-
gengi mesóþelíóma verið athugað hér á landi á
tímabilinu 1965-1982 (26) og virtist nýgengið
hærra á seinni hluta tímabilsins, en í heild var
nýgengið ekki ósvipað því sem þá gerðist í
Norður-Ameríku (26).
Tilgangur þessarar rannsóknar var að kanna
nýgengi illkynja mesóþelíóma á íslandi 1965—
1995. Mesóþelíóma getur tekið langan tíma að
myndast þannig að nýgengi gæti enn verið að
aukast vegna fyrri mengunar, þó að asbestbann
hafi gilt frá 1983.
Efniviður og aðferðir
Leitað var að tilfellum með vefjagreininguna
illkynja mesóþelíóma sem tilkynnt höfðu verið
til Krabbameinsskrár frá upphafi til ársloka
1995. Einnig var leitað í tölvuskrá Rannsókna-
stofu Háskólans í meinafræði frá 1984 er
skráning hófst þar. Fengið var leyfi Tölvu-
nefndar fyrir þessari leit. Fengið var leyfi til að
nota efnivið Rannsóknastofu Háskólans í
meinafræði og Dungalsafns. Farið var yfir
vefjasvör og krufningaskýrslur, og öll sýni frá
sjúklingum með þessa vefjagreiningu voru
endurskoðuð (KRB). Æxlin voru flokkuð á
hefðbundinn hátt í fjórar tegundir og stuðst við
flokkun AFIP (Armed Forces Institute of Pat-
hology) (27). Fyrsti flokkurinn er þekjugerð
(epithelial), annar bandvefsgerð (fibroussar-
coid), þriðji blönduð gerð (biphasic) og loks
illa þroskuð gerð (poorly differentiated). Einn-