Læknablaðið - 15.06.1998, Blaðsíða 8

460
LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
gefin til græðslu á sárum og til að fyrirbyggja
þau. Árið 1991 var fyrst beitt meðferð gegn Hp
og eru það merkilegustu tímamótin í þessari
sögu. Nú er reynt að uppræta Hp hjá öllum
sjúklingum með Hp tengd sár og sársjúkdóm-
urinn virðist læknast varanlega (6,7) þegar
uppræting tekst.
Könnun á notkum magalyfja meðal Islend-
inga leiddi í ljós að á tímabilinu 1980-1990 varð
hröð aukning og notkunin um tvöfalt hærri en
meðal nágrannaþjóða (8). Ástæður eru ekki að
fullu ljósar en einungis þriðjungur lyfjanna var
notaður gegn sársjúkdómum. Vonir stóðu til að
lyfjanotkun myndi dragast saman eftir að al-
mennt var farið að útrýma Hp hjá sársjúkling-
um. Þetta hefur ekki gengið eftir en hins vegar
hefur notkun magalyfja staðið í stað eftir 1990
en aukning varð á notkun nánast allra annarra
lyfjaflokka á þessum tíma (9).
I meðfylgjandi mynd (óútgefið Bjarni Þjóð-
leifsson) er sýnd dánartíðni af völdum ætisára
hjá þremur aldursflokkum fyrir tímabilið 1950-
1990. Þessi mynd sýnir glögglega hvílíkan toll
ætisár tóku framan af öldinni en þá dó fjöldi
fólks á besta aldri árlega af völdum þeirra.
Myndin sýnir þó aðeins toppinn af ísjakanum
því ætisár ollu ómældum óþægindum, vinnu-
tapi og fylgikvillum sem ekki leiddu til dauða.
Dauðsföll af völdum ætisára hverfa alveg hjá
fólki undir sjötugu en þau aukast hins vegar
eftir árið 1970 hjá eldri en 70 ára.
Tvær ástæður eru taldar valda þessari aukn-
ingu. í fyrsta lagi þau kynslóðaáhrif sem að
framan eru nefnd en aldurshópurinn sem fædd-
ur er á bilinu 1900-1910 bar þennan sjúkdóm í
sér langt umfram aðra árganga og hefur því
veruleg áhrif á dánartíðnina eftir 1970. I öðru
lagi hefur neysla á gigtarlyfjum aukist mjög á
þessu tímabili en vitað er að þau ein og sér geta
valdið sárum og þá sérstaklega í maga.
Það kemur fram í grein Kristins Eiríkssonar
og félaga í þessu blaði að þriðjungur þeirra sem
lagðir voru inn á Landspítalann með rofsár höfðu
tekið gigtarlyf. Gera má ráð fyrir að jafnvel enn
fleiri hafi tekið þessi lyf vegna þess að oft er
erfitt að fá skýra sögu um lyfjanotkun hjá þess-
um aldurshópi.
Hvað er þá til ráða? Þær framfarir í skurð-
lækningum sem lýst er í grein Kristins Eiríks-
sonar og félaga með beitingu holsjártækni er
verulegur áfangi við að fást við þennan fylgi-
kvilla sára en það er engu að síður brýn nauð-
syn á fyrirbyggjandi aðgerðum. Fyrst og fremst
þarf betri gigtarlyf en nánast öll núverandi
gigtarlyf valda sárum, blæðingum og rofsárum.
Ný lyf eru í sjónmáli svokallaðir COX 2
blokkar sem vekja vonir um betri gigtarlyf en
það geta liðið tvö til fjögur ár þangað til Ijóst
verður hvort þau standast væntingar. Á meðan
er nauðsynlegt að nota gigtarlyf varlega hjá
gömlu fólki, í eins litlum skömmtum og hægt
er að komast af með og gefa sýrulækkandi lyf
fyrirbyggjandi hjá þeim sem hafa áhættuþætti.
Vandinn er að fylgikvillarnir koma oft án
þess að gera boð á undan sér og enginn er ör-
uggur sem tekur þessi lyf eftir sjötugt. Til við-
bótar bætist það að algengt er að gefa acetýl-
salicýlsýru sem storkuvörn í æðasjúkdómum,
sem hefur í för með sér sömu fylgikvilla og
gigtarlyfin.
Bjarni Þjóðleifsson
lyflækningadeild Landspítalans
HEIMILDIR
1. Hansen H. Sprungin maga- og skeifugarnarsár í St. Jósefs-
spítala í Reykjavík til ársloka 1948. Læknablaðið 1949;
33:101-18.
2. Hansen H, Dungal N. Peptic ulcers in Iceland. Schweitz Z
Allg Pathol Bacteriol 1958: 21,2: 225-8.
3. Thors H, Sigurðsson H, Oddsson E, Þjóðleifsson B. Að-
gerðir vegna sársjúkdóms í maga og skeifugörn. Lækna-
blaðið 1994; 80: 179-84.
4. Kristinsson KG, Sigvaldadóttir E, Þjóðleifsson B. Algengi
mótefna gegn Helicobacter pylori á íslandi. Læknablaðið
1996; 82: 366-70.
5. Thors H, Swane C, Þjóðleifsson B. Tíðni bráð- og valað-
gerða og dánartíðni vegna ætisárs (ulcus pepticum) á
Islandi. Læknablaðið 1996; 82/Fylgirit 31: 66-7.
6. Guðjónsson H, Ástráðsdóttir H, Þjóðleifsson B. Árangur
þriggja lyfja meðferðar gegn Helicobacterpylori hjá sjúk-
lingum með skeifugarnarsár. Læknablaðið 1995; 81: 303-7.
7. Óskarsson K, Theódórs Á, Örvar K, Ólafsdóttir I. Melt-
ingarsár og Helicobacler pylori. Læknablaðið 1994; 80:
317-25.
8. Thors H, Sigurðsson H, Oddsson E, Þjóðleifsson B. Könn-
un á notkun magasárslyfja meðal fslendinga. Læknablaðið
1994; 80: 3-11.
9. Notkun lyfja á íslandi 1990-1996. Reykjavík: Heilbrigðis-
og tryggingamálaráðuneyti október 1997.