Læknablaðið - 15.06.1998, Blaðsíða 17

LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
467
skeifugörn hefur fækkað á undanförnum árum
vegna nýrri og betri lyfjameðferðar og betri
skilnings á tilurð sára (H9- og prótónpumpu-
blokkerar, Heliciobacter pylori). Tíðni bráða-
aðgerða vegna rofsára (perforated peptic ulcer)
og blæðinga í kjölfar sársjúkdóma hefur hins
vegar staðið í stað. Bráðaaðgerðum í eldri ald-
urshópum (>65 ára) hefur farið heldur fjölg-
andi á móti fækkun hjá þeim yngri (1-4).
Aðeins lítill hluti sjúklinga með blæðingu í
kjölfar sársjúkdóms þarfnast skurðaðgerðar.
Stærsti hlutinn er meðhöndlaður með lyfjagjöf,
almennri stuðningsmeðferð, magaspeglun og
meðhöndlun á blæðingarstað. í nýlegri rann-
sókn voru 32% bráðaaðgerða vegna sársjúk-
dóms í maga eða skeifugörn gerðar vegna
blæðinga (4). Rofsár á maga eða skeifugörn
leiða hins vegar nær undantekningarlaust til
lífshættulegs ástands sem nauðsynlegt er að
bregðast við með skurðaðgerð. Hér verður að-
eins gerð grein fyrir meðferð er beinist gegn
rofsárum vegna sársjúkdóms í maga og skeifu-
görn.
Aðgerðir gegn rofsárum í maga og skeifu-
görn hafa beinst að því að leiðrétta bráðaástand
sjúklings og um leið að minnka líkur á endur-
tekningu. Fyrr skiptust skurðlæknar í tvær fylk-
ingar varðandi aðferðir gegn rofsárum, annars
vegar voru þeir sem auk þess að loka rofsárinu
vildu strax gera varanlega aðgerð til minnkunar
sýruframleiðslu í maga (definitive surgery) og
svo hinir sem völdu einfalda yfirsaumun á rof-
sári í byrjun (2,5-8). Sýnt hefur verið fram á að
ef allir sjúklingar með rofsár gengjust undir
varanlega aðgerð til sýruminnkunar þá væri um
óþarfa aðgerð að ræða í 30-80% tilvika (5). Nú
er vitað um tvo aðalþætti í myndun rofsára,
annars vegar Helicobacter pylori, og hins
vegar notkun bólgueyðandi lyfja. Aðgerð með
einfaldri yfirsaumun hefur því orðið ráðandi
ásamt viðeigandi ráðstöfunum gegn orsaka-
völdum (9-14). Þó hefur víða verið haldið í
stærri aðgerðirnar sem lausn við langvinnum
sársjúkdómi og hjá sjúklingum sem ólíklegir
eru til að koma í eftirmeðferð og taka lyf
(5,7,15).
Tilgangur þessarar rannsóknar, sem nær yfir
sex ára tímabil, er að leitast við að skilgreina
hvaða einstaklingar hafa fengið meðferð við
rofsári á maga eða skeifugörn á Landspítalan-
um. Gera grein fyrir fjölda aðgerða, dánartíðni
og reynslu af þeim aðferðum sem beitt er.
Efniviður og aðferðir
Á tímabilinu frá 1. janúar 1989 til 31. des-
ember 1995 voru 72 sjúklingar lagðir inn á
Landspítalann vegna rofsárs á maga eða skeifu-
görn. Þremur sjúklingum var sleppt úr rann-
sókninni. Einn sjúklingur greindist í krufningu,
tveir fóru í aðgerð annars staðar fyrir innlögn á
Landspítalann. Heildarfjöldi sjúklinga í rann-
sókninni varð því 69. Konur voru 36 en karlar
33. Meðalaldur var 59 ár (aldursbil 21-91 ár,
staðalfrávik ± 18,5). Meðalaldur karlanna var
52 ár (staðalfrávik ± 18,8), en kvennanna 65 ár
(staðalfrávik ± 16).
Fyrsta kviðsjáraðgerðin á Landspítalanum
vegna rofsárs var gerð 1992. Skráð var hvers
konar aðgerð var framkvæmd. Tíma frá upp-
hafi einkenna til komu var mjög erfitt að meta.
Aðgerðartíminn var skráður frá því byrjað var
að skera og þar til búið var að loka sárum. Tími
eftir aðgerð var metinn með tilliti til framfara,
alveg að heimferð. Þannig var sérstaklega leit-
að eftir tímasetningu á fjórum þáttum eftir að-
gerð: brottnámi magaslöngu, inntöku fljótandi
fæðu, inntöku almenns fæðis og útskrift. Skoð-
að var hvemig greining var staðfest fyrir að-
gerð.
I heilsufarssögu sjúklinganna var sérstaklega
farið yfir notkun bólgueyðandi lyfja, steranotk-
un, sögu um magasár og hvort sjúklingar hefðu
haft rofsár áður. Einnig var almennt heilsufar
skoðað.
Skilgreindur aðgerðardauði var andlát innan
30 daga frá aðgerð eða dauðsfall í sömu legu.
Niðurstöður
Tuttugu sjúklingar (29%) höfðu fyrri sögu
um sár í maga eða skeifugöm. Þrír (4%) höfðu
áður fengið rofsár. Tuttugu og tveir sjúklingar
(32%; átta karlar og 14 konur) voru á meðferð
með bólgueyðandi gigtarlyfjum við greiningu,
þrír þeirra höfðu sögu um sár áður. Fjórir (6%;
einn karl og þrjár konur) einstaklingar voru á
sterameðferð við greiningu. Af þessum fjórum
voru tveir sem einnig voru á meðferð með
bólgueyðandi gigtarlyfjum. Við greiningu var
enginn af þessum 22 sjúklingum á verndandi
meðferð gegn sársjúkdómi.
Þrjátíu og sjö sjúklingar (54%) voru með
rofsár á maga en 31 (45%) á skeifugörn.
Magasárunum var síðan skipt nánar niður eftir
staðsetningu: 1) portvörður (pylorus), 2) port-
varðarmunni (prepylorus) og 3) magi (tafla I).
Hjá einum sjúklingi var ekki hægt að finna rof-