Læknablaðið - 15.07.1998, Síða 78

596
LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
Iðorðasafn lækna 102
Akathisia
Ingvar Kristjánsson, geðlækn-
ir, hringdi og bað um aðstoð við
íslenskun á akathisia. Undirrit-
aður kannaðist ekki við að hafa
séð heitið eða heyrt af því áður
og fann það hvorki í íðorðasafni
lækna né í Islenskum læknis-
fræðiheitum Guðmundar Hannes-
sonar. Ingvar útskýrði hugtakið
og staðfestingar fengust í öðrum
læknisfræðiorðabókum. Heitið
er notað um sérkennilegt eirðar-
leysi sem getur komið fyrir sem
aukaverkun við notkun tiltekinna
sefandi geðlyfja, einkum fentía-
sínlyfja. Læknisfræðiorðabók
Stedmans lýsir fyrirbærinu þann-
ig: heilkenni sem einkennist af
því að geta ekki setið kyrr, vegna
hreyfióróa og vöðvatitrings, get-
ur komið fyrir sem hliðarverkun
við sefandi geðlyf Líf- og lækn-
isfræðiorðabók Wileys tekur í
sama streng, en bætir því við að
akathisia geti einnig verið sjald-
gæft merki um Parkinsons sjúk-
dóm. Upphaflega hafi þetta heiti
þó verið notað um kvíðaröskun
sem einkenndist af kvíða, ofsa-
hrœðslu eða hugsýki og krömp-
um við tilhugsunina um það að
setjast niður. Heitið er komið úr
grísku þar sem a- er neitandi for-
skeyti og kathisis er það að vera
sitjandi.
Ingvar lýsti því mjög mynd-
rænt hvernig sumir sjúklingar,
sem þyrftu stóra skammta af slík-
um lyfjum, til dæmis vegna geð-
klofa, schizophrenia, gætu verið
tvístígandi og á stöðugri hreyf-
ingu fram og til baka. Það fyrsta,
sem í hugann kom eftir þessa lýs-
ingu, var einfaldlega órói. Með
því að fletta fram og til baka í
samheitaorðabókinni fundust
fleiri orð, sem ef til vill gætu
einnig komið til greina: eirðar-
leysi, eiruleysi, friðleysi, óeirð,
ókyrrð, óróleiki, óþreyja, stjákl
og viðþolsleysi. Stjákl virðist til
dæmis henta vel fyrir þann fóta-
burð sem Ingvar lýsti og óþreyja
eða viðþoisleysi virðist einnig
lýsa hegðun sjúklinganna dável.
Allt eru þetta þó almenn orð og
ekki er víst að skynsamlegt sé að
taka þau til afnota sem sértæk
læknisfræðileg heiti. Hins vegar
mætti búa til samsetningar þar
sem fram kæmi eitthvað um or-
sök eða eðli óróans. Skoða þarf
vel hversu lýsandi heitið þarf að
vera. Þó að akathisia vísi sér-
staklega í það að geta ekki setið
kyrr, þá er ekki víst að íslenska
heitið þurfi að gera hið sama. Til-
vísun í lyfin getur verið fullt eins
æskileg eða tilvisun í vöðva eða
vöðvatitring. Vandinn verður síð-
an sá að finna jafnvægi milli
hæfilegrar nákvæmni í lýsingu og
viðráðanlegrar orðlengdar. Þó að
menn geti sætt sig við ýmsar
langar og nákvæmar samsetning-
ar í sjaldgæfum líffæraheitum, þá
er slíkt ekki vinsælt í heitum sem
eru í daglegri notkun. Að þessu
sögðu má koma með nokkur
dæmi. Lyfjaórói og vöðvaórói
eru sæmilega stutt og lipur heiti
en mjög almenn. Vera má að
Ivfjaóeirð eða vöðvaóeirð henti
betur til að gefa í skyn eitthvað
um viðþolsleysið sem virðist þjá
sjúklingana. Fentíasín-óeirð eða
fentíasín-stjákl eru heldur lengri
samsetningar en með öllu meiri
nákvæmni í tilvísun. Heitið geð-
lyfjavöðvaóeirð er hins vegar
komið yfir þolmörk hvað varðar
lengd. Fleira verður ekki sett
fram að sinni, en gaman væri að
heyra frá geðlæknum um þetta
mál.
Smáskurðameðferð
Baldur Þorgilsson rafmagns-
verkfræðingur, félagi í Heil-
brigðistæknifélagi íslands, sendi
fyrirspurn um það hvort fengin
væri þýðing, sem menn væru
sáttir við, á því sem oft nefnist
„minimally invasive" aðgerðir.
Undirritaður hefur ekki orðið var
við slíkt. Um skylt efni var þó
fjallað í 49. íðorðapistli (Frétta-
bréf lækna 1994;8( 1 ):4), það er
að segja minimally invasive
therapy og óskað eftir tillögum.
Vísað er til þess að innrás eða
inngrip í líkamsvefi sé í lágmarki
miðað við hefðbundnar skurðað-
gerðir. Þórarinn Guðnason, fyrr-
um skurðlæknir á Borgarspítala,
lagði síðan til að meðferð af
þessum toga væri nefnd smá-
skurðameðferð eða smáskurða-
lækningar (FL 1994; 8(3): 6).
Ljóst er að þau heiti geta átt vel
við um ýmsar nútíma skurðlækn-
ingar, en grunur minn er sá að
heitið minimally invasive the-
rapy eigi að ná yfir fleira en
skurðaðgerðir. Til þess að koma
umræðunni af stað er sett fram
ein tillaga. Lýsingarorðið inva-
sive er ýmist þýtt sem ífarandi,
og er þá gjaman verið að ræða
um krabbamein, eða inngrips-,
og er þá gjarnan verið að ræða
um aðgerðir, meðferð eða rann-
sóknir. Lagt er því til að lítið eða
smátt inngrip verði nefnt smá-
grip og meðferðin smágripsmeð-
ferð. (Fleirtalan smágripameð-
ferð gengur víst ekki!)
Jóhann Heiðar Jóhannsson
(netfang: johannhj@rsp.is)