Sagnir - 01.10.1983, Síða 42

ekki samherjar í kirkjupólitík. Síðar töldu
nokkrir latínuhöfundar á 12. og 13. öld að
landið væri hluti norska ríkisins. Flestir
íslendingar hafa látið þessar staðhæfingar
lærðra manna lönd og leið, og Þjóðverjar
bættu um fyrir Adam og settu þá klausu í rit
hans að íslendingar hefði engan kóng nema
lögin.l2) Við getum kallað Ara og Snorra og
marga aðra til vitnis um það að fyrir miðja
13. öld var ísland hvorki lögformlegur hluti
af veldi Noregskonungs né neins annars
ríkis, heldur laut það þá stjórn höfðingja
sem sóttu vald sitt til fólksins í landinu en
ekki utan þess. A Islandi ríkti laustengt
höfðingjabandalag, sem átti sér sameigin-
lega stofnun til þess að setja lög (Lögréttu),
en skorti vald til að framfylgja þeim og
koma fram fyrir hönd „ríkisins.“ Á íslandi
ríkti einkaréttur, en opinber réttur var í
raun ekki til. Páll Sigurðsson segir að Lög-
rétta hafi tvímælalaust haft „umboð til þess
að gæta hagsmuna ríkisins út á við“, en í
Noregi fór konungurinn með þetta vald.l3)
Lögrétta var vissulega fullvalda stofnun
meðan hún sat, en sérhver goði var einnig
fullvalda og gat haldið hlífiskildi yfir saka-
mönnum og gert bindandi samninga við
erlenda fursta án þess að bera þau mál upp
í Lögréttu.
Sigurður Líndal birti 1964 ritgerðina:
Utanríkisstefna íslendinga á 13. öld og
aðdragandi sáttmálans 1262-64.14) Þar telur
hann þjóðveldið hafa verið mjög losaralegt
miðaldaþjóðfélag og íslendingar hafi ekki
„gert sér neina grein fyrir ríki eða þjóðfé-
lagi sínu sem sjálfstæðum réttaraðila“.
Hann telur að ísland hafi verið ríki, en virð-
ist álíta að það hafi verið í frumbernsku og
ekki vaknað til fullrar sjálfsvitundar. Pessa
skoðun áréttar hann í Sögu íslands 1,1974l5)
og segir að ekki sé hægt að tala um að ver-
aldarhöfðingjar íslendinga hafi haft nein
formleg samskipti við erlend ríki eða þjóð-
höfðingja fyrir 1100, og þá verði tæpast
nokkru sinni vart við að íslendingar „komi
fram í umboði þjóðarinnar, heldureinungis
sem einstaklingar".
Björn Sigfússon birti í Sögu sama ár rit-
gerðina: Millilandasamningur íslendinga
frá Ólafi digra til Hákonar gamla.l6) Hann
forðast að nota hugtakið ríki um goðaveld-
ið, en vekur athygli á því, að miðaldir voru
tími einkamála, opinber mál og þjónusta
voru þá enn í bernsku og ríkishugtakið
mjög tengt persónu fursta af einhverjum
stigum.17) Islendingar vissu mætavel að þá
skorti innlendan fursta og Jón Loftsson
naut um skeið einhvers fylgis til furstatignar
og er nefndur „princeps patrie" í Porláks-
lesi frá Vallanesi.I8) Þótt furstann hafi skort,
opinber málfærsla og stjórnsýsla hafi verið
frumstæð, var goðaveldið fullveðja, ef svo
má að orði komast, það átti formleg sam-
skipti við nágranna sína og fylgdi ákveðinni
utanríkisstefnu.
íslendingar hófu diplomatisk skipti við
erlend ríki áður en þeir urðu skrifandi.
Utanríkismál, diplomacy á ensku, eru
kennd við diplom, skjal, og diplomatar eru
sérstaklega þjálfaðir í skjallegum skiptum
inilli ríkja. íslendingar eru til orðnir í dipl-
omatísku stríði, alls konar samningagerð-
um milli hópa, ættsveita og samfélaga og
lögðu allt á minni og einnig samning, sem
þeir gerðu við Ólaf digra. Texta hans þuldu
íslenskir höfðingjar tvisvar fyrir Noregs-
konungum að viðlögðum eiði að rétt væri
flutt. I síðara skiptið þegar um 60 ár voru
liðin frá samningsgerðinni og menn orðnir
bóklærðir, var textinn skráður, og er hann
varðveittur í afriti frá síðara hluta 13. aldar,
Konungsbók Grágásar, og er elsti skjalleg-
ur texti íslenskrar sögu. Hann skiptist í tvo
kafla og ber hvor þeirra rauðritaða fyrir-
sögn: Frá rétti Noregs konungs á Islandi og
Um rétt Islendinga í Noregi.
Niðurlag textans rekur sögu hans og
lýkur þannig:
„Þann rétt og þau lög gaf Ólafur hinn
helgi konungr íslendingum, er hér er
merktur (þ.e. ritaður). Gissur biskup og
Teitur filius ejus, (þ.e. sonur hans),
Markús, Hreinn, Einar, Björn, Guðmund-
ur, Daði, Hólmsteinn, - þeir sóru þess að
ísleifur biskup og menn með honum svörðu
til þess réttar, sem hér er merktur, að þann
40