Sagnir - 01.10.1983, Blaðsíða 73

þó ekki. Héðinn Valdimarsson lýsti sig and-
vígan lögunum á þeirri forsendu að nýi
bankinn „taki við búi íslandsbanka og öllu
tapinu sem á því hvílir.“6)
Ekki er ljóst, hvort lokið var samningum
við aðallánadrottna erlendis, þegar frum-
varpið var samþykkt. Þeim hefur þó a.m.k
lokið skömmu síðar, en niðurstaða þeirra
varð, að Hambrosbanki og Privatbankinn
tóku að sér 500 þús. kr. hlut hvor og þeir
féllu frá kröfum um ríkisábyrgð á eftir-
standandi skuldum. Póstskuldin við danska
ríkissjóðinn fékk stöðu næst hlutafé og
einnig fékkst heimild til að hafa 5 næstu ár
afborgunarlaus.
Að fullnægðum þessum og öðrum skil-
yrðum laganna var Útvegsbanki íslands
opnaðurþann 12. apríl 1930.
Mat á lokun
Menn eru ekki á eitt sáttir um hvaða þýð-
ingu lokun bankans hafði á lánstraust
íslenska ríkisins. Ólafur Björnsson heldur
því fram, að lokun Islandsbanka hafi senni-
lega verið „mestu fjármálamistök allt frá
því íslendingar öðluðust að fullu yfirráð
fjármála sinna ...“7) Aðrir hafa haldið því
fram, að það hafi beinlínis styrkt lánstraust
landsins að hreinsa til í bankanum. Ólafur
rökstyður niðurstöðu sína með því að
erlendir fjármálamarkaðir hafi að mestu
lokast íslendingum á 4. áratugnum. Petta er
fullmikið sagt. Bent skal á að 1933 var
tekið lán hjá Barclay’s Bank að fjárhæð 1,5 millj.
kr. aðallega til að breyta eftirstöðvum enska lánsins
frá 1921 í hagkvæmara lán og árið 1935 var enn tekið
lán hjá Hambros Bank, 11,7 millj. kr. aðallega til
greiðslu á eldri skuldum ríkissjóðs, en þær höfðu
aukist töluvert vegna erfiðleika þeirra sem höfðu
orðið af völdum kreppunnar.s)
Án efa er hægt að taka undir það, að lána-
markaðir hafi almennt þrengst og lánakjör
versnað á þessum tíma. Hér verður þó
þeirri skoðun hins vegar alfarið hafnað að
lokun íslandsbanka hafi verið orsök þess.
Kemur þar tvennt til. íslenska ríkið stóð í
aðalatriðum við skuldbindingar sínar. Það
Ólafur Björnsson prófessor hefur haldið þvífram
að lokun íslandsbanka hafi sennilega verið mestu
fjármálamistök frá þvi íslendingar öðluðust að
fullu yfirráð fjármála sinna.
er fyrst og fremst hlutaféð, sem hægt er að
vísa til, þegar talað er um vanefndir, en það
verður að telja minni háttar atriði, enda
hlutaféð að mestu eða öllu leyti tapað. Það
eru aðrar skýringar á því, hvers vegna erfitt
var með lánsfé á þessum tíma og er þ?irra
fyrst og fremst að leita í hinni alþjóðlegu
efnahagskreppu sem tröllreið hinum vest-
ræna heimi á fjórða áratugnum. Alls staðar
voru erfiðleikar á öflun lánsfjár og banka-
gjaldþrot voru tíð. Benda má á að 10 af 25
þúsund bönkum í Bandaríkjunum urðu
gjaldþrota frá 1928-1933.9) Einnig má
nefna, að í Þýskalandi og Austurríki urðu
helstu fjármálastofnanir að loka. Það má
því halda fram að íslenska ríkið hafi staðið
betur við skuldbindingar sínar en mörg
önnur Evrópuríki. Hins vegar er sennilegt,
að ef íslandsbanki hefði verið tekinn til
gjaldþrotaskipta, hefðu lánskjör og lána-
möguleikar þrengst umfram það sem raunin
varð á.
Því má velta fyrir sér, hvort ekki hefði
verið ódýrara og heppilegra að fallast á
71