Sagnir - 01.10.1983, Blaðsíða 61

sendu og kallar stefnumið tímans mætti
auðveldlega túlka sem einhvers konar
markhyggju. En um leið reynir hann að
skýra söguna út frá þeim gildum og viðmið-
um sem hann telur að mest einkenni samtíð
sína þ.e. lýðræði, frelsi og mannréttindi.
Þessi aðferð í sagnfræðilegum skýringum er
oftast kennd við Whigga-flokkinn enska en
grundvöllurinn í þeim skýringum felst í því
að fjalla um liðna sögu með beinni skír-
skotun til nútímans. Slík sagnfræði getur
virst alveg óaðfinnanleg ef ályktanir eru
metnar af varúð. Hins vegar hindra þessar
skýringar oft raunverulegan söguskilning
vegna þess hve tilvísunin til samtímans
verður afgerandi.24* Dæmigerð Whigga-
túlkun á sögunni er t.d. að draga beina línu
í gegnum ákveðna mikilsverða atburði í
sögunni og fullyrða að þeir séu bein orsök
t.a.m. nútíma lýðræðis. Ef viðkomandi er
ekki þeim mun varkárari í skýringum sínum
á hann það gjarnan á hættu að gleyma, að
þessar tilteknu línur eru hans eigin uppfinn-
ing og hann fer jafnvel að ímynda sér að
orsakaskýringanna sé að leita í þessum til-
teknu línum.25) Jóni Ólafssyni hættir til að
falla í þessa gryfju. Hann reynir t.d. lítið að
skýra hvers vegna menn fóru að berjast fyrir
andlegu frelsi í upphafi 16. aldar eða hvers
vegna baráttan fyrir persónufrelsi varð svo
afgerandi undir lok 18. aldar. Skýringar
þessar virðast hins vegar miða að því að
beina athyglinni að nútímanum og mikil-
vægi hans. Ef til vill stafar þetta af einhverri
ofurtrú hans á frelsishugsjóninni og þess
vegna vega sagnfræðilegar skýringar ekki
eins þungt, eða öllu heldur liggja þær í mjög
svo huglægum þáttum.
Hvað sem því líður virðist sem Jón álíti
að markmiðin sem menn fara að setja sér
vegna æðri hugsjóna komi fram á nýöld, og
þá sem eðlilegt framhald af kristindómnum
og kristilegum viðhorfum. Þessi markmið
verða síðan mun mikilvægari þegar komið
París ífebrúar 1848. Lúðvíki Filipussi hefur verið steypt afstóli og vígreifur múgurinn flykkist að hásœt-
inu, sem konungurinn vermdi áður. Baráttan fyrir pólitísku frelsi fékk svörun t byltingunum 1848þegar
konungar neyddust til að gefa þegnum sínum ákveðin grundvallarlög.
59