Sagnir - 01.10.1983, Blaðsíða 59

Pað er nokkuð athyglisvert í þessu sam-
bandi, hvernig Jón tengir frelsishugtakið
mannréttindum eða hinum helga rétti ein-
staklingsins, en það virðist í fullu samræmi
við hinar upphaflegu kenningar eins og þær
voru settar fram hjá ensku heimspeking-
unum Thomas Hobbes og John Locke.n)
En það er fleira sem kemur til. Með tilkomu
kristindómsins verður til nýtt afl sem leggur
til nýtt siðferðilegt gildismat í allri frelsis-
viðleitni mannsins. Virðingarskortur forn-
manna fyrir mannlegu eðli og réttindum
hverfur vegna nýrra grundvallarviðhorfa
sbr.:
Pað er kristindómurinn - ekki stólskreddur
misjafns prestalýðs, heldr andi „kærleikans
trúarbragða," sem hefir endrfætt frelsisástina
og tengt hana mannúðinni og mannástinni,
gjört vorra tíma frelsisást göfgari og helgari,
en innar heiðnu fornaldar.12*
Með öðrum orðum öðlast frelsishugtakið
nýtt innihald með kristindómnum og bendir
Jón á, að þó margir af skapendum nýrrar
heimspeki og feður mannréttinda hafi
hafnað kristilegri kirkjutrú þá hafi þeir samt
starfað í anda siðalögmáls Krists. Þetta stafi
einfaldlega af því, að menn séu ávallt háðir
samtíð sinni og þar af leiðandi hafi kristin-
dómurinn alltaf áhrif, bæði beint og óbeint
á skoðanir og viðhorf manna.13)
En ef frelsishugtakið er athugað nánar
hjá Jóni, kemur í ljós að hann virðist líka
geta skilgreint það út frá viðhorfi sínu til
mannkynsins í heild, en einnig með skil-
greiningu á afstöðu sinni til stjórnmála-
flokka samtímans, enda virðist þetta hvoru
tveggja fara saman að hans áliti. Hér er því
um afgerandi þátt að ræða í stjórnmálahugs-
un hans. Stjórnmálum og stjórnmálahug-
myndum samtímans skiptir hann í tvo and-
stæða póla sem hann telur að afstaða manna
hljóti að taka mið af, þ.e. þá sem aðhyllast
frelsi og framfarir annars vegar, en kyrr-
stöðu og ófrelsi hins vegar. Hann fullyrðir
t.d. að stefna anda mannsins hljóti alltaf að
beinast í tvær áttir þ.e. fram eða aftur. Þess
vegna megi flokka menn eftir því hvorri
stefnunni andi þeirra hneigist að, þ.e. að
kyrrstöðu annars vegar og framförum hins
vegar.l4) Hann lítur á þetta sem nokkurs
konar lögmál og öll afstaða hans í stjórn-
málalegu tilliti tekur mið af þessu viðhorfi
bæði fyrr og síðar. Á árinu 1875 skrifaði
hann t.d. greinaflokk í blað sitt Göngu-
Hrólf og reynir þar að skilgreina tvær meg-
instjórnmálastefnur sem hann taldi ríkjandi
á þessum tíma þ.e. íhaldsflokka og fram-
faraflokka. Pólitískur tilgangur hans er að
skilgreina það sem kalla mætti eðli framfara-
flokka en sú skilgreining er mjög vel studd
heimspekilegum rökum sem telja verður
sjaldgæft á hans tíma sbr.:
Þeir (reform-mennirnir) hirða nl. eigi um að
færa neinn hlut aftr í það ásigkomulag, sem
hann hefir verið í, en þeir vilja færa þá aftr til
ins upprunalega hugsíns (idearinnar). Þeir,
eins og allir, játa, að hvern hlut má hugsa í
einhverri þeirri mind, sem sé sú fullkomn-
asta, er hlutrinn getr haft, og kallast það hug-
sjón þess hlutar (ideal af hlutnum). Þessi
mind er sú réttasta, náttúrlegasta, uppruna-
legasta, og hana vilja reform-mennirnir reina
að nálgast eða ná henni svo sem verðr og færa
alt aftr í þessa upprunamind. Þetta er að
þeirra áliti in eina sanna framför. Þessir menn
vilja ávalt framkvæma eitthvað verulegt,
pósitívt.15)
Hér virðist sem Jón sé búinn að leggja
heimspekilegan grunn að því sem kalla
mætti eðli framfaraflokka, en röksemda-
færslan virðist í nánum tengslum við kjarna-
atriði það sem Aristoteles setti fram á
sínum tíma og kvað á um eðli hlutarins,
sbr.: „Markmið hlutarins er hið góða og
leiðir í ljós bestu eiginleikana.“16) Ef til vill
er hér einnig komin sterk röksemd hjá
honum fyrir frelsishugsjón samtímans, svo
og röksemd fyrir því sem hann kallar kyrr-
stöðuviðhorf einstaklinga og þjóða. Þessi
stöðnunarviðhorf einstaklinga og þjóða
álítur hann vera runnin frá hinum austlægu
löndum þvíhann segirt.d. í upphafi greinar
sinnar í Göngu-Hrólfi að Forn-Egyptar og
Kínverjar hafi staðið í stað í andlegu tilliti
allt fram á þennan dag.17) Þetta virðist hann
57