Sagnir - 01.10.1983, Blaðsíða 78

menningartengslum við Norðurlöndin í
framtíðinni.7)
Ólafur Björnsson hagfræðingur gerði
hlutskipti Kristjáns X að umtalsefni. Hann
taldi kónginn hafa reynst íslendingum vel
þau 25 ár sem hann var þjóðhöfðingi íslend-
inga og ætti ekki skilið að verða kvaddur
með þeim hætti sem hraðskilnaðarmenn
stefndu að.8) Eftir því sem næst verður kom-
ist var Kristján X fremur afskiptalaus um ís-
lensk málefni og því hefur tilraun Ólafs til
að vekja samúð með kóngi fengið lítinn
hljómgrunn með íslendingum.
Að lokum mætti nefna viðhorf Magnúsar
Ásgeirssonar rithöfundar og ritstjóra
Helgafells. Hann vildi tengja stofnun lýð-
veldis uppgjörinu við nasismann. íslend-
ingum bæri að bíða vorsins í Evrópu og taka
þátt í frelsishátíðinni. Einhliða sambands-
slit væru hinsvegar svik við hernumdu þjóð-
irnar og settu ljótan stimpil á lýðveldið.9)
Að veija sér vini
Vandasamasta úrlausnarefnið við grein-
ingu á hugmyndum lögskilnaðarmanna, er
hver hinn eiginlegi tilgangur fyrir baráttu
þeirra var. Haldlaust virðist að beita hefð-
w.
Á Lögbergi 17. júní 1944. Forsetisameinaðsþings
lýsir yfir gildistöku lýðveldisstjórnarskrárinnar.
76
bundinni pólitískri greiningu þar sem skoð-
anir manna eru flokkaðar til hægri eða
vinstri, til íhaldsemi (sem vissulega gætir
nokkuð) eða frjálshyggju. Vera má að
sumir lögskilnaðarmenn hafi einfaldlega
talið hraðskilnað ólöglegan og aðrir talið
hann siðferðilega hæpinn. Engu að síður
virðist sem margir þeir lögskilnaðarmenn
sem tjáðu sig á prenti hafi haft tiltekin utan-
ríkisleg markmið í huga með afstöðu sinni
til sjálfstæðismálsins. Viðkomandi aðilar-
lögðu mikla áherslu á norrænt samstarf sem
valkost gegn síauknum engilsaxneskum
áhrifum á íslandi.
Undirrót þessa voru hin auknu banda-
rísku áhrif sem fylgdu í kjölfar herverndar-
samningsins frá 1941. Lögskilnaðarmenn
óttuðust að við færðumst alfarið yfir á
áhrifasvæði Bandaríkjanna, ekki síst á sviði
menningarinnar.10)
Flestir þeir sem tjáðu sig í þessa veru
vildu stefna að norrænu samstarfi eins og
áður sagði en jafnframt gætir einskonar
evrópskrar samhyggju andspænis risanum í
vestri. Sem dæmi um þetta mætti nefna
grein Tómasar Guðmundssonar í Helgafelli
1944. f>ar leggur hann áherslu á að Bretar
og önnur Evrópuríki með sinni gömlu og
grónu menningararfleifð standi íslend-
ingum nær en Bandaríkin.n) Margir þeir
sem fylgdu lögskilnaði voru menntaðir í
Evrópu og báru greinilegar sterkar taugar
til þeirra landa sem þeir lærðu í, ekki síst
þeir sem stunduðu háskólanám í Dan-
mörku. Nú var aukin ásókn íslenskra náms-
manna til Bandaríkjanna og það kemur
fram í grein Tómasar að hann bar kvíðboga
fyrir að tæknihyggja vesturheims bæri rót-
gróin evrópsk viðhorf ofurliði.
En hitt skal endurtekið að vandasamt er
að draga fram sameiginlega pólitíska
afstöðu meðal lögskilnaðarmanna þar sem
engin stefnuskrá var gefin út. Því er vel
hugsanlegt að einhverjir þeirra hafi ekki
viljað kannast við viðhorf að því tagi sem
Tómas lýsti í grein sinni.
Auk þess mætti benda á að margir lög-
skilnaðarmenn voru í meira lagi loðnir í