Sagnir - 01.10.1983, Blaðsíða 64

„um tilhögun á löggæzlu við fiskveiðar fyrir
utan landhelgi í hafinu umhverfis Færeyjar
og ísland".8 Jón Þ. Þór hefur og bent á að
sá dráttur sem varð á birtingu samningsins
hér á landi stafaði ekki af „slæmri samvisku
dönsku stjórnarinnar", eins og oft hefur
verið látið að liggja, heldur af því að fyrri
lögum varð að breyta, þannig „að allar
reglur um fiskveiðar við ísland og Færeyjar
yrðu færðar til samræmis við ákvæði samn-
ingsins.“9
Vafalaust eiga hinar hörðu landhelgis-
deilur okkar við Breta frá því í lok fimmta
áratugs þessarar aldar og fram til 1976, hlut-
deild í því, hversu þjóðernissinnuð öll um-
ræða um landhelgissamninginn 1901 og
baksvið hans hefur til skamms tíma verið.
Fiskveiðideilan og samningurinn hafa verið
dregin fram til vitnis um yfirgang Breta á
íslandsmiðum fyrr og síðar og skilnings-
skort þeirra á því hversu lífshagsmunir
þjóðarinnar eru órjúfanlega tengdir sjávar-
útvegi og fiskimiðunum við landið. í annan
stað hefur samningurinn verið notaður til
þess að sýna hversu Danir héldu illa á
ýmsum mikilvægustu málefnum þjóðar-
innar og hversu tilbúnir þeir voru til að
fórna hagsmunum íslendinga fyrir eigin hag
(í þessu tilviki útflutning landbúnaðara-
furða til Bretlands), rækjust hagsmunir
þjóðanna á. í þriðja lagi stafar hin ófull-
nægjandi umfjöllun um fiskveiðideiluna og
samninginn af ónógum rannsóknum á
ýmsum frumgögnum þessarar sögu, ís-
lenskum, dönskum og breskum skjölum.
Það er og eftirtektarvert hversu lítt hinir
löglærðu menn, sem um samninginn hafa
fjallað, hafa lagt áherslu á baksvið hans,
deilur áranna 1896 og 1897.10 Það var ekki
fyrr en með fyrrgreindri ritgerð minni í
Sögu og riti Jóns Þ. Þór að tekið var til, svo
nokkru næmi, að kanna bresk og dönsk
stjórnarskjöl, sem hingað höfðu borist ljós-
rit og filmur af fyrir atbeina Björns Þor-
steinssonar ofl. Enn eru ýmis frumgögn
málsins órannsökuð, þannig hefur enginn,
mér vitanlega, kynnt sér skjöl breska flota-
málaráðuneytisins, sem kynnu að auka
62
ýmsu við vitneskju okkar um hlutverk og
störf bresku skólaflotadeildanna hér við
land 1896 og 1897.
Raunverulega er það verulega til óhag-
ræðis þegar rætt er um landhelgissamning-
inn 1901 hversu litla umfjöllun hafréttarmál
á 19. öld hafa fengið hér á landi. Hverjar
svo sem skoðanir manna eru á deilum
íslendinga og Breta 1896 og 1897, hvort
menn telja þær hafa verið „þorskastríð" eða
ekki, skiptir e.t.v. ekki öllu meginmáli í
þessu sambandi þótt vitaskuld varði það
miklu. Höfuðspurningin hlýtur að vera
hvort þær réttarreglur sem Danir og íslend-
ingar reyndu að framfylgja hér við land á
síðustu áratugum 19. aldar stóðust eða ekki
með tilliti til þeirra meginreglna sem skap-
ast höfðu í samskiptum ríkja um hafrétt-
armál. Besta yfirlitið um landhelgismál
íslands á 19. öld er að finna í riti Björns Þor-
steinssonar, Tíu þorskastríð. Æskilegt væri
þó að fá á prent þjóðréttar- eða réttarsögu-
lega rannsókn þar sem þróun íslenskra haf-
réttarmála á 19. öld væri sett í samband við
þær réttarreglur sem erlendis höfðu skapast
um þessi mál.
Engin alþjóðalög um stærð fiskveiðilög-
sögu voru í gildi á 19. öld. f upphafi aldar-
innar reyndu Danir að halda fram 16 mílna
landhelgislínu undan ströndum við ísland,
en hörfuðu brátt með landhelgislínuna að 4
mílna mörkum, auk þess sem erlendum
skipum voru bannaðar veiðar á fjörðum og
flóum. Árið 1872 settu Danir lög um
„þjóðréttariandhelgi" við ísland og miðuðu
landhelgina við 3 milur undan annesjum og
skerjum við lægsta fjöruborð.11 Þessi
undansláttur Dana í landhelgismálum
íslands orsakaðist einkum af þrýstingi
erlendra þjóða, svo sem Frakka og Breta,
sem hagsmuna áttu að gæta á miðunum hér
við land. Stærð fiskveiðilögsögunnar 1872
var ákveðin án samráðs við íslendinga og í
óþökk alþingis.12
Danir höfðu ekki bolmagn til að verja
fslenska landhelgi á 19. öld. Þeir höfðu
tapað miklum löndum í tveimur styrjöldum
(1807-1814 og 1864) og urðu að taka tillit til