Sagnir - 01.10.1983, Blaðsíða 43

rétt gaf Ólafur hinn helgi íslendingum eða
betra.“
Jón Sigurðsson birti textann í Islensku
fornbréfasafni19* og taldi að um tvær sjálf-
stæðar konunglegar tilskipanir væri að
ræða, og hefði texti þeirra verið svarinn og
skráður eftir minni af Gissuri biskupi og fé-
lögum hans.
Bj örn M. Ólsen og nokkrir aðrir hafa leitt
rök að því að hér er urh afrit af einu skjali að
ræða, en annað afrit af því er varðveitt í
Skinnastaðabók frá lokum 15. aldar. Það
hefst á eins konar formála og ber rauðletr-
aða fyrirsögn: Um skyll, - en þar hefur lík-
lega átt að standa - Um skyldur og réttindi
íslendinga í Noregi - eða annað í þá átt.
„í þennan tíma urðu eigi ásáttir Noregs
menn og íslendingar hvern rétt Noregs
menn ætti á íslandi eða íslendingar í Noregi
og til mikilla þyngsla þótti horfa bæði um
siglingar þangað og aðra hluti20).
Orðfæri Konungsbókartextans er miklu
fornlegra en Skinnastaðabókar, sem færir
textann til samtíðarmáls og gerir á honum
athyglisverðar breytingar. Björn M. Ólsen
benti á að „þetta göfuga skjal beitir tvisvar
í röð í fáum línum orðinu að merkja um
ritun sjálfs skjalsins“.x) Rétturinn „sem hér
er merktur“ í Konungsbók, verður: „sem
hér mun nú ritaður síðan“ - í Skinnastaða-
bók. Konungsbókartexti sáttmálans ber
með sér, eins og Jón Jóhannesson segir, „að
hann er skráður í Noregi, því að orðin þar
og þaðan eru höfð um ísland, en hér um
Noreg.“21)
Litlu skiptir hvort formáli Skinnastaða-
textans er ályktun ritara eða gömul sögn,
því að það gefur auga leið að stórhöfðingjar
af íslandi hafa ekki þyrpst í stórsiglingu úr
landi nema brýn nauðsyn hafi borið til, en
úti í Noregi hafa þeir komið nokkrum
sinnum fram fyrir hönd íslendinga á 11. öld
eða öllu heldur héraðsríkjanna á íslandi,
goðorðanna.
x) „Dette ærværdige aktstykke bruger to gange
efter hinanden i nogle fá linjer ordet merkja
om nedskrivningen af selve dokumentet";
Runerne, 29.
Goðaveldið einangrast á norsku
hagsvæði
Ekkert verður af engu og stórpólitískt
„skjal“ verður ekki til í ólæsri fornöld án
þess að miklir atburðir hafi gerst áður.
ísland lá einangrað í úthafinu fyrir 1400
og utan griplengdar hervelda og innrásar-
hættu, svo að hér þurfti ekki að skipuleggja
hervarnir. Fjarlægðinni og örygginu fylgdi
hins vegar sá böggull, að íslendingar voru
að verulegu leyti komnir upp á náð og misk-
unn náunganna í austri, þegar þeir fóru í
heimsóknir. Á víkingaöld voru sjórán
blómlegur atvinnuvegur, og djúpsigld
kaupskip með sjóhrakinni áhöfn hafa talist
réttlaus reköld við strendur Norðursjávar,
ef farmenn stóðu þar ekki undir umsaminni
vernd landstjórnarmanna, ekkert diploma-
tiskt samband var við konungsgarð, nema
þar sem Bjarkeyjarréttur gilti, eins og áður
sagði. Á réttleysinu hafa íslendingar fengið
að kenna bæði í Danmörku, á Skotlandi og
írlandi á síðara hluta 10. aldar.x) Þótt sög-
urnar séu vafasamar heimildir, vitna þær
um þá staðreynd, að íslendingar voru
tengdir norska ríkinu efnahagslega og póli-
tískt frá upphafi vega, og utanlandsverslun
þeirra varð snemma öflugt tæki í höndum
norskra konunga til áhrifa á íslensk stjórn-
mál.
Frægasta sagan um þrengingar íslendinga
utan norska ríkisins á 10. öld á að hafa gerst
í Danmörku á dögum Haralds konungs
blátannar. í Heimskringlu segir að hann
hafi siglt miklum flota til Noregs og eytt
landið, en fólk flýði á fjöll og markir. Þær
sakir lágu til herferðarinnar að Hákon
Hlaðajarl hafði kastað trú og herjað á Dan-
mörku. Frá Noregi ætlaði konungur að sigla
x) Eftir brennuna í Örnólfsdal 962 fór Þorvaid-
ur Oddsson utan og „var leiddur upp á Skotland
og þjáður þar“ (í.fr.II1,41). - Eindriði Hall-
steinsson í Droplaugarsona sögu „var leiddur upp
á írland og hafður þar í höftum" (í.fr.XI,147). -
Þórhall veiðimann og félaga rak frá Furðuströnd-
um „upp á írland og voru þeir barðir og þjáðir"
(í.fr.IV,226).
41