Sagnir - 01.10.1983, Síða 67

að markaðshagsmunir þeirra í Bretlandi
kynnu að verða í hættu ef stjórnmálasam-
band ríkjanna færi versnandi vegna deilna
um landhelgismál íslands. Pað var því eðli-
legt út frá sjónarmiðum stjórnvalda að
tryggja þá hagsmuni sem mikilvægari voru
ríkisheildinni.
Þær skýringar sem nefndar hafa verið hér
að framan eiga vafalaust sameiginlega
mestan þátt í því að Danir sömdu við Breta
árið 1901. Drátturinn á því að Danirgengju
til endanlegra samninga við Breta (4 ár,
1897-1901) hefur stundum vakið nokkra
furðu hér á landi, en Jón P. Þór hefur gert
ítarlega grein fyrir orsökum hans, sem
hljóta að teljast skynsamlegar.21 íslenskir
alþingismenn breyttu þeim lögum sem
þurfti til að samningurinn næði fram að
ganga vitandi um innihald hans. Verður
ekki annað séð en þeir hafi talið nokkurn
ávinning af honum, þar sem hann lagði
grundvöll að samkomulagi sem aðrarþjóðir
mundu sætta sig við og gerast aðilar að. Full
ástæða var því til að ætla að samningurinn
skapaði betri frið á miðunum, en ríkt hafði
um hríð.
Þau atriði sem hér hefur verið drepið á
ættu að sýna að landhelgissamningurinn
1901 og allur aðdragandi hans krefst
málefnalegri umræðu en viðhöfð var í íslen-
skum ritum um þetta efni fyrr á árum. Við
verðum að skoða samninginn í ljósi alþjóð-
legra viðhorfa og siðvenja í hafréttarmálum
á síðari hluta 19. aldar, með tilliti til stöðu
Danmerkur á alþjóðavettvangi og stöðu
íslands í danska ríkinu. Reynslan af samn-
ingnum og áhrif hans á þróun íslenskra
landhelgismála næstu hálfrar aldar frá gild-
istöku hans er svo annað og ekki síður áhug-
avert athugunarefni.
Tilvísanir
1 Um markmið flotaheimsóknanna 1896 og
1897 hef ég fjallað rækilegar í greininni „Fisk-
veiðideila íslendinga og Breta 1896 og 1897.
Bresk flotadeild vitjar íslands" Saga XVIII,
1980, bls. 77-114. Fræðimönnum hefur ekki
borið allskostar saman um markmið flota-
heimsóknanna, eins og Jón Þ. Þór gerir grein
fyrir í riti sínu Breskir togarar og Islandsmið
1889-1916. Rvfk 1982, t.d. bls. 126-127. Jón
hallast fremur að skoðunum undirritaðs en
fyrri hugmyndum um þetta efni.
2 Hér er einkum átt við rit og ritgerðir Björns
Þorsteinssonar, Þórs Whitehead, Önnu Agn-
arsdóttur, Sólrúnar B. Jensdóttur, Svein-
björns Blöndal og Jóns Þ. Þór.
3 Björn Þorsteinsson, Enska öldin í sögu
íslendinga, Rvík 1970, og Tíu þorskastríð
1415-1978, Rvík 1976.
4 Hér er einkum átt við rit Júlíusar Havsteen,
Landhelgin, Rvík 1950, Gunnlaugs Þórðar-
sonar, Landhelgi íslands með tilliti til fisk-
veiða, Rvík 1952 og Ásgeirs Jakobssonar,
Kastað íflóanum. Togarasaga, Rvík 1966.
5 Gunnlaugur Þórðarson, opcit, bls. 80.
6 Júlíus Havsteen, opcit, bls. 46.
7 Ibid, bls. 36.
8 Jón Þ. Þór, opcit, bls. 141-144.
9 Ibid.
10 í þessu sambandi má t.d. geta þess að Einar
Arnórsson ræddi ekki flotakomurnar á miðin
í umfjöllun sinni um samninginn í ritgerðinni
„Landhelgi íslands", Andvari 1925, bls. 72-
120. Hans G. Andersen hefur og fjallað um
samninginn á nokkrum stöðum án þess að
víkja nákvæmlega að baksviði hans, sjá t.d.
Greinargerð um landhelgismálið 1948 og
„Fiskveiðimörk Islands og hugtakið efna-
hagslögsaga“, Ægir 1974.
11 Björn Þorsteinsson, opcit 1976, bls. 163-164.
Gísli Ágúst Gunnlaugsson, opcit, bls. 78.
12 Björn Þorsteinsson, opcit 1976, bls. 164.
13 Ibid, bls. 164-165.
14 Stjt. 1894, A, 134.
15 PRO/FO 22/544 nr. 84-92.
16 Um þessa atburði vísast til tilvitnaðrar rit-
gerðar minnar í Sögu 1980 og áðurgreinds rits
Jóns Þ. Þór.
17 Þetta atriði hef ég rætt ítarlega í Sögu 1980,
bls. 104-107.
18 Þetta sést m.a. á því að í samningnum frá 1901
var ákvæði sem heimilaði öðrum þjóðum að
gerast aðilar að honum með einfaldri yfirlýs-
ingu.
19 ísafold, 7. ágúst 1897, 56. tbl.
20 Jón Þ. Þór, opcit, bls. 145.
21 Ibid, bls. 131-144.
65