Sagnir - 01.06.1992, Page 18

frétti af henni ytra að hann hafði þeg-
ar tekið málið til athugunar er skeyt-
ið barst að heiman. Sendiherrann
hafði gengið á fund bandarískra
stjórnvalda í Washington og þau gef-
ið honum vilyrði fyrir því að málið
skyldi rannsakað og Islendingum var
heitið aðstoð svo þeir mættu rétta
sinn hlut.14 Heima biðu menn átekta.
Thor Thors brást m.a. svo skjótt
og harkalega við Iceland vegna þess
að undangengin ár höfðu íslendingar
lagt mikla fjármuni og vinnu í kynn-
ingu á landi og þjóð í Bandaríkjun-
um. Þeir höfðu byggt þar upp mikil-
væg viðskiptasambönd og í kynning-
arstarfi sínu lagt áherslu á hversu
íslendingar væru ríkir að menningu.
Iceland kom því eins og köld vatns-
gusa framan í alla sem áttu þar hlut
að nráli og var talin jaðra við spell-
virki. Störf Thors og annarra voru
farin að skila umtalsverðum árangri
vestra. Agnar Kl. Jónsson, fyrrum
aðalræðismaður fslands í New York,
sagði t.d. að íslendingar nytu „mik-
illar velvildar í Bandaríkjunum, ekki
síst hjá hinum amerísku stjórnvöld-
um,“ þegar hann var tekinn tali í
september 1942, þá nýfluttur heim
eftir níu ára útiveru. Og hann bætti
við:15 „Þegar við höfum mál að flytja
við stjórnvöld Bandaríkjanna, gera
þeir Bandaríkjamenn allt sem þeir
geta til þess að leysa úr málum okkar.
En það er ekki sama sem að við fáum
alltaf jáyrði við því sem við förum
fram á.“ f þetta skipti þurftu fslend-
ingar að bíða í nærri þrjá mánuði eftir
fyrirgreiðslu frá stjórnvöldum.
Iceland var frumsýnd óbreytt í helstu
stórborgum vestanhafs 15. október
1942 og fékk fremur slaka dóma
bandarískra gagnrýnenda. Söguþráð-
urinn þótti einfeldningslegur og fram-
setning efnisins gamaldags. Dansat-
riðin voru helst talin gera myndina
minnisstæða. Þá þótti tónlistin fram-
bærileg.16 Bosley Crowther hjá The
New York Times greindi frá því að
heyrst hefðu óánægjuraddir á íslandi
en líklega myndu Bandaríkjamenn
ekki láta efni myndarinnar hafa mikil
áhrif á sig heldur líta á hana sem enn
eina skautasýningu Sonju Henie og
hann taldi myndina ekki höfða til vits-
munavera.17 Crowther varaði síðan við
kvikmyndum sem fjölluðu um þjóðir
sem Bandaríkjamenn þekktu lítið sem
ekkert til og tók þar undir með John
Grierson, formanni kvikmyndanefnd-
ar Kanada. Hann hafði þá nýlega farið
hörðum orðum um kvikmyndagerð í
Norður-Ameríku. Crowther benti á
að myndir, sem við fyrstu sýn virtust
sauðmeinlausar og jafnvel ómerkileg-
ar, gætu haft skaðvænleg áhrif á sam-
skipti þjóða. Nánast allar rnyndir sem
hefðu verið framleiddar í Bandaríkjun-
um undangengin ár og væri ætlað að
gerast utan landsteinanna væru
brenndar marki „Hollywood-veruleik-
ans“, skrumskældar og öfgafullar. Af-
leiðingin hefði orðið sú að myndimar
fræddu Bandaríkjamenn ekkert um
þjóðirnar sem þeim væri ætlað að
sýna. Og stundum hefðu þær beinlínis
vakið andúð þeirra sem hugmyndin
var að „heiðra". Iceland væri m.a.
glöggt dæmi um þess konar fram-
leiðslu. Kvikmyndahúsagestir í Banda-
ríkjunum gætu haldið að sú mynd
væri jafn meinlaus í milliríkjamálum
og koss en sú væri ekki reyndin. Um
það vitnuðu viðbrögð á íslandi. Síðan
taldi kvikmyndagagnrýnandinn upp
nokkur atriði sem hann hafði heyrt að
færu fyrir brjóstið á Islendingum og
klykkti loks út með að segja:18 „Islend-
ingar telja sér gróflega misboðið með
myndinni, jafnvel þótt hún sé lítilfjör-
leg. Og þeir eru ekki þjóð sem við
viljum særa.“
Ernest L. Schier hjá The Washing-
ton Post tók mun dýpra í árinni. Ef
ekki væri fyrir skautasnilld Sonju
Henie og spaugilegt andlit Jack Oakie
mætti halda að kvikmyndin væri
framleidd í áróðursráðuneyti Þjóð-
verja en ekki Hollywood. Á friðar-
tímum væri sjálfsagt að láta afskipta-
laust þótt gert væri grín að ýmsum
skringilegheitum Bandaríkjamanna
og vinaþjóða þeirra. I hildarleik
styrjaldarinnar gengi það hins vegar
skemmdarverki næst að sýna lítið en
engu að síður mikilvægt bandalags-
ríki sem ísköku, byggða auragjörnu
og subbulegu fólki. En Iceland léti sér
ekki nægja að ata eitt elsta og frarn-
farasinnaðasta lýðræðisríki heims auri
heldur lítilsvirti hetjur bandaríska
landgönguliðsins með því að sýna
þær sem vanþakkláta og veikgeðja