Sagnir - 01.06.1992, Blaðsíða 24

ekki áttað sig á af því þeir þekkja ekki
frumtextann.
„Að rífa sex línur úr...
túlka þær og toga“
Hins vegar hafa Islendingar náttúru-
lega eitt mikilvægt forskot sem menn
mega alls ekki vanmeta og það er að
þeir geta lesið þessa texta eins og þeir
eru, - hver venjulegur einstaklingur
getur sest niður og lesið fornritin eins
og hann les nútíma skáldsögu. Þetta
er merkilegt vegna þess að ég held að
það sem þótti sjálfsagt á 19. öldinni sé
mjög mikið að hverfa; menn hafa
ekki lengur þá málakunnáttu sem er
nauðsynleg. Þetta er eitthvert stærsta
vandamál sagnfræðinnar í dag þegar
Ijallað er unr fyrri aldir. Ef við tölum
um franska sagnfræði þá er kunnátta í
latínu og nriðaldafrönsku mjög á
undanhaldi. Eg hef sterkan grun um
að ýmsir sagnfræðingar á síðustu
tímum kunni nánast hvorugt. Þetta
er náttúrulega alveg skelfilega baga-
legt og ég held að afleiðing þessarar
tilhneigingar, sem ég hef orðið var
við meðal franska sagnfræðinga, sé
að þeir lesi því miður ekki lengur
verk í samhengi, þeir lesi smá búta -
sem aðrir hafa kannski fundið fyrir
þá - og fara svo að túlka þá í einangr-
un og lesa inn í þá allskonar kenning-
ar og svoleiðis. Þetta nær náttúrlega
engri átt og er dauðadómur yfir
sagnfræði ef því heldur áfram. Það
fyrsta sem menn þurfa að gera er að
vera læsir á heimildirnar og lesa þær
eins og þær koma fyrir í sjálfu sér á
því nráli sem þær voru skrifaðar.
Þetta er forskot íslendinga og
þessu mega menn ekki glata og um-
frain allt fara ekki að rífa sex línur úr
samhengi og fara að túlka þær og
toga á allan hátt. Þá fer um þá að
vissu leyti eins og urn púkann á fjós-
bitanum með skinnbútinn sem hann
ætlaði að skrifa blótsyrðin á, hann
bara rifnaði. . .
- Finnst þér þetta rtkjandi vinnubrögð?
„Þau eru því miður að færast í auk-
ana og reyndar hefur hugmyndasaga
talsvert byggt á slíkum aðferðum:
Þegar verið er að rekja sögu ein-
hverrar ákveðinnar hugmyndar, þá
eru kaflar þar sem þessi hugmynd
kemur fyrir gjarnan rifnir út úr sam-
hengi og skoðaðir sér. Þetta er mjög
gölluð aðferð að því leyti að aldrei er
tekið til athugunar hvaða stöðu
ákveðin smáklausa hafði í sínu upp-
haflega umhverfi; var þetta eitthvað
sem að höfundur ætlaði að leggja
áherslu á eða var þetta eitthvað sem
kom fram í framhjáhlaupi? Og þá er
allt lagt að jöfnu; skáldverk, heim-
spekirit og hvaðeina - það er aldrei
sagt hvaða stöðu textarnir höfðu í
veruleikanum. Þetta er reyndar nán-
ast því fæðingargalli á hugmynda-
sögu.
Munið eftir því þegar Hildigunnur
tekur á móti Flosa og hún segir:
„Kom heill ok sæll, frændi, ok er nú
fegit hjarta mitt tilkvámu þinni.“ Hjá
einhverjum fræðimönnum heitir
þetta „áhrif frá klerkamáli" en er það
rétt skilgreining? Hún segir nákvæm-
lega ekkert. Það sem raunverulega
gerist er að Hildigunnur er að ögra
Flosa og hún byrjar á því að ögra
honum með alveg yfirdrifmni kurt-
eisi, kurteisi sem gengur út yfir allan
þjófabálk og endar með því að Flosi
verður reiður og segir: „Hvárki em
ek konungr né jarl“. En hver verður
fyrir áhrifum frá klerkamáli? - Hild-
igunnur eða höfundur Njálu! - Eng-
inn, en það er annað mál að Hildi-
gunnur sem persóna skopstælir á
grimmilegan hátt klerkamál. Taktík
Hildigunnar er sú að yfirdrífa kurt-
eisina þangað til Flosa er gersamlega
nóg boðið. Þetta stefnir allt að því
markmiði að fá Flosa til að taka upp
hefndina. Að tala um áhrif frá klerka-
máli er annars vegar að rugla saman
höfundi og persónu, sem er alveg út í
hött, og hins vegar að rugla saman
„áhrifum“ og svo sarkasma eða háð-
stælingu. Svona skilgreiningar leiða
oft út á villigötur. Það sem þarf fyrst
og fremst að athuga er hvað er verið
að segja. Og þá semsagt að athuga
hvaða veruleiki er þarna á bakvið.
Sjónrænn veruleiki
- En fomritin geta aðeins geftð okkur
takmarkaða mynd af þessum veruleika?
„Já, en það er hægt að líta á þetta frá
mörgum sjónarmiðum. Hugsið ykk-
ur eitt til dæmis: Ef við reynum að
velta fyrir okkur hvers konar veru-
leiki það er sem sagnfræðingar eru að
reyna að leita að - eru að reyna að
skilgreina í fortíðinni, þá er það flók-
ið verkefni fyrir heimspeki; veruleik-
inn er flókinn og margræður. Við
getum þó bent á ýmis ákveðin svið,
og má til dæmis nefna eitt: Sjónræn-
an veruleika - það er það sem myndi
birtast okkar augunr ef við værum
komin á 13. öld. Hvað myndu menn
sjá, hvernig myndu húsin líta út,
hvernig myndi klæðaburður manna
líta út, hvernig myndu áhöldin líta
út, hvernig tnyndi þetta og hitt líta
út. Ef við reyndum að athuga þetta
út frá heimildunum þá er ljóst að sú
hugmynd sem við getum gert okkur
um þennan sjónræna veruleika 13.
aldar er ákaflega gloppótt.
Athugið bara eitt atriði, það sem
sagt er um hýbýli manna, til dæmis á
höfðingjasetrum. Öðru hverju koma
fyrir í heimildunum setningar sem
bregða upp broti af myndum, þannig
að við getum ítnyndað okkur eitt-
hvert nrikið leiksvið fyrir atburðina
sem er þó ekki sýnilegt í heild. - Til
dæmis þegar Hvamm-Sturla á einu
sinni í vondum málum, þá stendur í
Sturlungu að hann hafi farið upp á
virki í búð sinni á Alþingi og haldið
ræður. Það er semsagt einhvers kon-
ar virki í kring um búðina sem hann
22 SAGNIR