Sagnir - 01.06.1992, Síða 62

ekki til íslands í leit að rótum eigin
þjóðmenningar eða „dæinigerðum
afreksverkum germansks anda“ og
lét ekki hafa sig út í orðagjálfur um
norræn ofurmenni eða germanska
gullöld. Erkes varaði þvert á móti
við því að sjá ísland og íslendinga í
hillingum. Eftir eina íslandsferð sína
skrifaði hann í tímarit íslandsvinafé-
lagsins ráðleggingar til íslandsfara þar
sem segir meðal annars:
Varist bækur sem sýna allt í rós-
rauðu ljósi og hvern íslending sem
skáld, hetju eða fyrirmyndarmann-
eskju [Idealmenschen]... . Varist
bjartsýni byggða á ýkjum uppblás-
innar óráðsfantasíu.11
Hér var Erkes að vara við þeirri ís-
landsdýrkun sem nítjándualdarróm-
antíkin hafði búið til og kynþátta-
hyggjumenn ólu á. Ef Erkes hefði lif-
að nasistatímann hefði honum
vafalaust mislíkað sú dýrkun norræns
kyns, sem kollega hans Prinz og
margir fleiri stóðu fyrir.
Fæstir Islandsfarar Weimartímans
komu hingað í leit að „hreinræktuð-
um aríum“ og aðdáunarskrif um útlit
og atgervi íslenska kynstofnsins voru
í raun sjaldgæf á síðum tímarits Is-
landsvina áður en nasistar tóku völd-
in. Hitt er annað mál að fáir virtust
sjá ástæðu til að mótmæla þess háttar
skoðunum.
Norrænufræðingar með
hugsjónir
Á árunum milli stríða sýndu fáir ís-
landi meiri áhuga en þýsku norrænu-
fræðingarnir. Litið var á norræn
fræði sem anga þeirra germönsku og
norrænufræðingar því „germanistar"
með norræn fræði að sérsviði. Fræði-
áhugi germanistanna átti sér rætur í
þjóðernisstefnu og rómantík nítjándu
aldar og var enn drifmn áfram af
þessum hugmyndastefnum. Þjóð-
verjar voru enn í leit að fortíð sinni
og leituðust við að draga upp af
henni mynd sem þeir gætu verið
stoltir af. Sá galli var þó á að ósköp
lítið efni hafði varðveist frá miðöld-
um og eldri tíma, forsaga Þýskalands
var hulin móðu.
Þýskir fræðimenn brugðu á það ráð
að skilgreina hugtakið „þýsk menn-
ing“ afar vítt og liður í því var að gera
íslenska menningararfleifð þýska. Þeir
beittu ósköp einfaldri röksemdafærslu.
Auðvelt var að benda á skyldleika
þjóðanna því fyrir utan ámóta útlit eru
tungumálin skyld, bæði af germönsk-
um stofni. Báðar þjóðirnar eru germ-
anskar en margir vildu líta á alla
Germani sem sömu þjóðina og ættu
þeir því söguna og menningararfinn
sameiginlega. Saga fslendinga væri um
leið saga Þjóðverja.
Þetta viðhorf kenrur greinilega
fram í inngangsgrein dr. Gustavs
Neckels í Deutsche Islaudforschuiig
1930 um „gildi íslenskra bókmennta,
sérstaklega fyrir þekkingu á germ-
anskri fornöld." I svipuðum dúr
skrifaði dr. Adolfme Erichsen áratug
fyrr um að íslendingasögurnar gæfu
„ekki aðeins mynd af fornnorrænu
lífi heldur og forngermönsku. Það
sem sagt [væri] um Norðurlandabúa
10. og 11. aldar [ætti] við Þjóðverja
um 500. “3: Hér hefur hún vafalaust
átt við Germaníu Tacitusar, þótt hún
sé raunar enn eldri, en germanistum
var tamt að nefna það rit og íslensku
fornritin í sömu andránni. Bæði fjöll-
uðu þau um germanska fortíð og
þótt langur tími og miklar fjarlægðir
skildu að væru þau fyllilega sambæri-
leg. Norrænufræðingar á borð við
Andreas Heusler gerðu mikið af því
að bera þessi ritverk saman.
Með þessari upphafningu íslenskr-
ar fortíðar voru þýskir germanistar
og norrænufræðingar jafnframt að
berjast fyrir þegnrétti sinna fræða
sem þeim þótti mæta samkeppni
hinna klassísku, þ.e. rómverskra og
grískra. Þeir kepptust við að lyfta ís-
lenskum fornbókmenntum á stall
grískra og fullyrtu að fsland væri
vagga germanskrar menningar ekki
síður en Grikkland evrópskrar og töl-
uðu um „norræna klassík". Winckel-
mann var sá maður sem á endurreisn-
artímanum hafði kynnt Þjóðverjum
Miðjarðarhafsmenninguna klassísku.
Það var eins og Neckel hefði þótt sá
menningarfrömuður leita á röng mið
þegar hann skrifaði:
Winckelmann skáldlistarinnar
hefði eins getað leitað lengst í
norður eins og suður yfir Alpana.
Brautryðjendur germanskra fræða,
s.s. Svend Grundtvig og Andreas
Heusler sýna fram á þetta.3'1
Afrek klassískrar byggingarlistar áttu
sér jafnvel íslenskar hliðstæður að
áliti Neckels: „Ef marka má orð
Jakobs Grimms um að ísland sé
klassískur grunnur fyrir vin germ-
anskrar fornaldar, þá jafngildir
Snorra-Edda Akropolis.“34 Hér var
ekki einungis sannfæringin urn gildi
íslensku fornbókmenntanna sem
stýrði pennanum heldur um leið rétt-
læting fræðimannsins á iðju sinni.
Það var ekki í tísku að gera sér upp
hlutlausa umfjöllun um sögu og bók-
menntir. Neckel var einn þeirra sem
hóf fornfræðin til enn frekari virðing-
ar þegar hann hélt því fram í fyrr-
nefndri grein að forníslenskar frá-
sagnir gætu kennt Þjóðverjum
„hvernig haga skuli lífi sínu.“35 Því
leituðu menn ekki aðeins uppruna
síns heldur beinlínis fyrirmynda í for-
tíðinni. I þessu sambandi er vert að
skoða viðhorf Þjóðverja til Alþingis
hins forna. Georg Gretor var listunn-
andi og íslandsvinur án menntunar í
norrænum fræðum, Dani að uppruna
en væntanlega búsettur í Þýskalandi.
Hann fullyrti að í þýskri umfjöllun
væri minna gert úr Alþingi hinu
forna sem skrefi í þróun þingræðis en
í enskum og frönskum skrifum um
sama efni. Niðurstaða Gretors er at-
hyglisverð í ljósi þess hve þingræðis-
skipulagið var ungt og óvinsælt í
Þýskalandi miðað við hin löndin. í
leitinni að fornum fyrirmyndum
kunnu menn sýnilega að velja og
hafna.
Norrænufræðingarnir voru af-
kastamiklir á Weimartímanum og
þeim er að þakka að útgáfa íslenskra
fornsagna var hvergi meiri utan
Norðurlandanna. Forleggjarinn, dr.
Eugen Diederichs í Jena, var sjálfur
mikill áhugamaður um germanska
menningu og hafði heimsótt fsland
árið 1910. Hann þótti með þjóðlegri
útgefendum og lét prenta þýsk þjóð-
sögu- og ævintýrasöfn. Helsta afrek
hans var „Thuleútgáfan“, 24 binda
úrval íslenskra fornrita í þýskri þýð-
ingu sem út kom á árunum 1911-
60 SAGNIR