Sagnir - 01.06.2007, Blaðsíða 11

Viðtal við Guðjón Friðriksson
Um 1930, bílar frá Bifreiðastöð Reykjavíkur (BSR) í Austurstræti. Til vinstri er Lækjargata 2.
Þama gaf hann út tilskipanir um bætta stjómarhætti á íslandi og vom
þær festar á veggi hússins til sýnis fyrir þá sem áttu leið hjá.
Það má svo halda áfram að rekja sögu hússins. Eftir að stiftamtmenn
fóm, 1819, var húsinu skipt í tvennt milli bæjarþingstofu og
Landsyfirréttar, sem var æðsti dómstóllinn hér á landi, en yfir honum
var svo hæstiréttur í Kaupmannahöfn. I bæjarþingsstofu var dæmt
í bæjarþingi Reykjavíkur og einnig vom þar líka bæjarstjómarfundir
lengi vel. Landsyfirrétturinn var þama alveg frá 1819 til 1847. Það var
svo búið til Svarthol uppi í risinu, enda búið að leggja niður tukthúsið á
Amarhóli og ekkert fangelsi lengur að hafa í bænum.
Þetta Svarthol, var þad stórt?
Það var bara svona lítið ris, tók örfáa menn sem biðu þar dóms. Þama
var dæmt í mörgum af þessum frægu sakamálum á 19. öld eins og
morðmáli Natans Ketilssonar, Kambsránsmáli og fleiri. Sakamennimir,
sem þama vom dæmdir, hafa vafalaust verið í þessu Svartholi. Síðan
vom þeir sendir til fangavistar í Kaupmannahöfn eða teknir af lífi. Þetta
var svona ráð- og dómhús má segja, því þama bjó líka lögreglan, tveir
danskir lögregluþjónar vom þá í Rekjavík.
Hvenœr breyttist þetta úr því að vera
húsnœði á vegum hins opinbera yfir í það
að hýsa annars konar startsemi?
Landsyfirréttur fer úr húsinu um 1847 og Prestaskóli íslands sem má
segja að sé fyrsti vísir að háskóla hér á landi, hafði verið til staðar í
Hafnarstræti flytur svo í húsið 1873. Prestaskólinn var síðan þama í um
40 ár. Ég man ekki hvort hann var þama alveg þangað til að háskólinn var
stofnaður árið 1911. Það má segja að húsið sé fyrsta háskólabyggingin á
Islandi. Þama lærðu menn til prests og nutu forstöðumenn Prestaskólans
mikillar virðingar í bænum og urðu sumir þeirra biskupar.
Haraldur Ámason kaupmaður keypti húsið, Austurstræti 22, árið 1917
og gerði það að fínustu karlmannafataverslun eða fataverslun bæjarins.
Hún var jafnan kölluð Haraldarbúð og þar komu fínustu menn bæjarins
til að kaupa sér föt og þama var reyndar líka kvenfatadeild. Haraldur lét
setja stóra kvistinn á húsið, áður var húsið einlyft með háu þaki. Verslun
Haraldarvarþamaalvegtil um 1960. Ég man vel eftir henni. í henni var
sérstakt kerfi þar sem kvittunum og reikningum var skotið milli hæða
með hólkum. Mjög margir þekktir fatakaupmenn, sem síðar urðu, lærðu
hjá Haraldi sem búðarmenn og stofnuðu síðan eigin verslanir upp frá
því. Þetta var því eins konar skóli fyrir verðandi kaupmenn.
Eftir 1970 kom verslunin Kamabær í húsið og var þar alllengi.
Kamabær var líka ein þekktasta fataverslun borgarinnar á hippa- og
bítlatímum og þar var jafnframt samnefnd hljómplötuverslun. Svo hafa
verið þama veitingastaðir undir það síðasta. Saga þessa húss er því
mikil, löng og merk. Það er með allra merkustu sögustöðum borgarinnar
þó það sé orðin rúst núna.
Austurstræti 22 hefiir að sjálfsögðu breyst heilmikið í tímans rás, það
er í raun ekkert eftir nema þetta ytra byrði nema það fannst þama gamalt
eldstæði þegar gerðar vom endurbætur á húsinu fyrr allmörgum ámm,
ætli það hafi ekki verið þegar Astró kom.
Það verður svo að segjast að hvert bæjarfélag verði að halda
ákveðnum tengslum við fortíð sína. Þetta er eins og með heimili, fólk
hendir ekki öllu út og kaupir bara nýtt. Heimili þróast á löngum tíma, af
og til er keypt eitthvað nýtt og þannig skapast smám saman persónulegt
heimili. Það er eins með borgir. Til þess að það sé eitthvað gaman að
búa í þeim þarf að vera þar eitthvert samhengi við söguna. Ég tel að
of mikið hafi verið rifið af gömlu Reykjavík. Það er eiginlega búið
að rústa Skuggahverfinu alveg og alltaf er verið að rífa hús i gömlu
hverfunum.
Við verðum því að vera vel á verði, halda vissu samhengi við það sem
er í raun menningarlegar rætur okkar. Skemmtilegustu borgir í heimi eru
þær sem varðveita vel sinn gamla arf og þangað sækja ferðamennimir
fyrst og fremst.
Er þannig kostur ó aö geyma hús á sínum
upprunalega staö? Hvað með að flytja þau
á Árbœjarsatnið?
Mér finnst það kostur. Húsin missa alveg sálina þegar þau eru komin á
söfn og eru orðin safngripir. Gömlu húsin eiga að þjóna áfram tilgangi
í bæjarlífinu og ekki endilega gera þau að söfnum. Það verður alltaf
einhver breyting á húsum með nýjum kröfum og í tímans rás. Einhvem
tímann kom rafmagnið með öllum sínum tækjum og það breytti flestum
húsum, einnig kom vatnsveitan og með henni kröfur um vatnssalemi og
baðkör. Þannig em hús eins og lifandi vemr, þau þróast og þroskast með
tímanum og ekkert athugavert við það ef það er í einhveiju samræmi við
uppmna hússins. Mörg af þessum gömlu sér-reykvísku húsum úr timbri
Sagnir - 7