Sagnir - 01.06.2007, Blaðsíða 70

Hugmyndafræði að verki
Skarphéðinsson, þingmaður Alþýðuflokks, vísaði þannig skýlaust til
þjóðemissinnaðrar hugmyndafræði er hann gerði grein íyrir atkvæði
sínu og staðhæfði að „[öjflugt atvinnulíf er forsendan fyrir raunverulegu
sjálfstæði og því treystir aðild okkar að EES sjálfstæði Islands."23
Er hugsanlegt að Alþýðuflokkurinn hafi notast við þjóðerssinnaða
rökfærslu til að löghelga stefnu sem var fullveldinu skeinuhætt?
Rökrétt hlýtur aö þykja að ef þingmaður vísar til þjóðemishyggju til
að rökstyðja hvemig hann greiðir atkvæði þá hljóti hugmyndafræði
og þjóðemisleg skilyrðing að vera grundvöllur atkvæðagreiðslunnar
að einhverju leyti. Þannig mætti ætla að mikill og augljós munur ætti
að sjást á milli rökstuðnings þingmanna Sjálfstæðis- og Alþýðuflokks.
Alþýðuflokkinn höfum vió nú þegar skilgreint sem alþjóðasinnaðan flokk
frá fomu fari en Sjálfstæðisflokkurinn á sér aðrar og ólíkar rætur. Amar
Guðmundsson bendir í þessu samhengi á að bæði „Sjálfstæðisflokkur
og Framsóknarflokkur em sprottnir úr pólitískum hópum sem vom
ráðandi í sjálfstæðisbaráttunni á tímum Heimastjómarinnar ... Báðir
flokkamir hafa lagt sérstaka áherslu á að hugsjónir þeirra séu sprottnar
úr íslenskum jarðvegi."24 Hvemig felldu Sjálfstæðismenn þá þessi
sinnaskipti undir hugmyndafræðilegar mýtur? Guðmundur Jónsson
bendir á að ,,[h]in efnahagslega sjálfstæðisbarátta gegn Dönum féll vel að
hagsmunum innlendra kaupmanna, útgerðarmanna og iðnrekenda sem
döfnuðu í skjóli hennar, og má því með sanni segja að þjóðemisstefnan
hafi verið vemdarstefna fyrir innlenda borgarastétt."25 Þannig er óhætt
að fullyrða að þar sem hagsmunir borgarastéttarinnar íslensku hafi
breyst þá hafi borgaraflokkar, eins og Sjálfstæðisflokkur, hvarflað
frá hinni efnahagslegu þjóðemisstefnu 19. aldar. Sjálfstæðisflokkur
féllst þannig á sjónarmið Alþýðuflokks að EES-samningurinn þjónaði
betur hagsmunum borgarastéttarinnar og frjálslyndisafla en tvíhliða
samningur eða enginn samningur. Hins vegar var hvorki mögulegt né
æskilegt að yfirgefa þjóðemissinnuð þemu algerlega og því var tekin
upp orðræða sjálfstæðis og framfara. Þannig breyttust aðstæður sem
leiddi til breyttra markmiða og breyttrar stefnu íslenskra stjómvalda.
Amar Guðmundsson hefur bent á að ákvarðanir í mikilvægum
utanríkismálum, svo sem aðild að NATO, EFTA og EES, hafi komið
undirliggjandi þjóðemishugmyndum upp á yfirborðið og allir deiluaðilar
hafi ,jafnan lagt áherslu á að samsama sig fijálslyndri þjóðemisstefnu
... og stutt málstað sinn með tilvísan til framfara þjóðarinnar."26 Hann
bendir einnig á að á síðari ámm hafi túlkun þeirra mýta, er spmttu
upp úr gangi sjálfstæðisbaráttunnar, verið að breytast með breyttum
aðstæðum og orð „frjálslyndari leiðtoga sjálfstæðisbaráttunnar ...
verið endursögð líkt og nútímavæðing og framfarir hafi verið óskorað
markmið frá upphafi.“ Þannig vísar Amar til orða Bjöms Bjamasonar
um að „alþjóðlegir menningarstraumar, ný viðhorf í trúmálum og
alþjóðleg samskipti séu að breyta því hvemig Islendingar skírskoti
til sögu sinnar.“ Þrettán þingmenn Sjálfstæðisflokksins, helmingur
þingflokksins, gerðu sérstaka grein fýrir atkvæði sínu. Margir notuðu hina
pólitísku orðræðu um framfarir sem rökstuðning og þannig staðhæfði
þingmaður Sjálfstæðisflokksins, Lára Margrét Ragnarsdóttir, að hún
„vænti þess aó með samningi þessum muni ísland stíga heillaspor inn í
framtíðina.“27 Pólitísk og söguleg skilyrðing landsmanna var ekki langt
undan en þannig hrópaði stjómarþingmaðurinn Eggert Haukdal heróp
til samflokksmanna en hann var einn af þremur stjómarþingmönnum
sem var opinberlega á öndverðum meiði við stefhu síns flokks.28 Hann
benti þannig á það sem honum þótti hróplegt misræmi milli upphaflegs
markmiðs flokksins og þáverandi stefhu hans. Nafnið Sjálfstœðisflokkur
segir allt sem segja þarf um markmið það er Eggert vísar til, en hann
taldi bersýnilega að með samningnum væri þessu heilaga markmiði
varpað fyrir róða.29 Túlkun flestra samflokksmanna Eggerts á fullveldi
og sjálfstæði var bersýnilega ólík hans, því af þeim 13 þingmönnum
Sjálfstæðisflokks, er gerðu grein fyrir atkvæði sínu, vísuðu átta (62%)
til sjálfstæðis, framfara og fúllveldis. Af þingmönnum Alþýðuflokks
Ríkisstjórn Sjálfstæðis- og Alþýðuflokks sem
undirritaði EES samninginn. Við borðscndann sitja
þeir Jón Baldvin Hannibalsson og Davíð Oddsson.
vísuðu hinsvegar fjórir af sex þingmönnum (67%) til samskonar raka.
Finnst þannig lítill munur milli rökfærslna þessara tveggja ólíku flokka
í málefni sem ætti í raun að sýna ólíka eðliseiginleika þeirra. Þannig var
EES-samningurinn málaður sem bjargvættur fullveldis og sjálfstæðis
sem hvíldi á efnahagslegum grunni. Fullveldið var enn álitið lífrænt eðli
og óumdeilanlegt markmið en munurinn var sá að um einstaklingseðli
var að ræða. Væru einingar þjóðarinnar vel settar efnahagslega myndu
þær rækta með sér þjóðarþel og viðhalda menningunni. Þannig var
fyrri þögn íslenskra stjómvalda hvað raunverulega stefnu sína varðaði
- takmörkun fullveldisins - rofin. Fullveldið var nú málað öðmm litum
og því fundnar aðrar rætur. Þær rætur lágu í efnahagslegri velferð
einstaklinganna og sameiginlegri menningu. Alþjóðasamningar og
alþjóðlegt yfirvald skipti hreinlega ekki máli í þessu nýja samhengi
- þótt stjómarflokkamir hafi ákveðið að reyna ekki um of á þanþol
þjóðarinnar með því að stíga næsta skref og sækja um inngöngu í ESB.
Hið ellefta boðorð íslensks samfélags var þannig enn í fullu gildi, boðorð
sem gæti hljóðað eitthvað á þessa leið -þér skuluð ekki skerða fullveldi
og sjálfstœði landsins. Líklegt verður því að þykja að þjóðemishlaðin
orðræða þessara þingmanna hafi verið eins konar huliðsskikkja yfir
de facto stefnu stjómarflokkanna, stefnu er vissulega skerti fullveldi
landsins umtalsvert með samningnum um Evrópska efnahagssvæðið.
En þessari huliðsskikkju var varpað yfir stefnuna með því að breyta
merkingu hugtakanna fullveldi og sjálfstœði. Hið þjóðemissinnaða
yfirbragð stjómarliða var þannig að vissu leyti skálkaskjól þeirra:
Valdatæki til að fella samning, sem vissulega takmarkaði fúllveldi
landsins, undir rótgrónar mýtur um óumdeilanlegt fullveldi.
Hiö tvíklofna og eigingjarna flokkseöli
Af andstæðingum samningsins gerðu 15 þingmenn fjögurra flokka
grein fyrir atkvæði sínu og þar af vom það níu þingmenn sem kváðu
mótatkvæði sitt vera af þjóðemislegum toga. Þessir níu þingmenn
vísuðu allir með missterkum orðum til fullveldis- og sjálfstœðismissis
yrði samningurinn lögtekinn.30 Alþýðubandalagsmaðurinn Steingrímur
J. Sigfusson kallaði EES þannig „aukaaðild að Evrópubandalaginu"
og taldi það „dapurlegt ef það eiga að verða örlög íslendinga að
afsala hluta af okkar fúllveldi úr landi áður en lýðveldið fagnar
hálfrar aldar afmæli sínu.“31 Fleiri þingmenn vísuðu í „valdaafsal,"32
en með því áttu þeir við að samningurinn bryti „í bága við hina
íslensku stjómarskrá"33 og kæmi „til með að færa okkur ósjálfstæði,
atvinnuleysi, fátækt og auðnuleysi.“34 Vísað var til samningsins sem
66 - SAGNIR