Sagnir - 01.06.2007, Blaðsíða 45

Þótt Svíþjóð nái á vorum dögum allt frá Skáni til Lapplands hefur
svo ekki alltaf verið. Samkvæmt íslenzkum fomritum bendir allt til
þess að kjaminn í hinu sænska ríki í upphafi víkingaaldar hafi verið hið
foma Uppsalaveldi. í Óláfs sögu helga í Heimskringlu er þessi lýsing.
I Svíþjóð sjálfri er einn hluti lands, er heitir
Suðrmannaland. Þat er einn byskupdómr. Þá heitir
Vestmannaland eða Fjaðryndaland. Þat er einn
byskupdómr. Þá heitir Tíundaland inn þriði hlutr
Svíþjóðar. Þá heitir inn fjórði Attandaland. Þá er inn
fimmti Sjáland ok þat, er þar liggr til it eystra með
hafinu. Tíundaland er göfgast ok bazt byggt í Svíþjóð.4
Samkvæmt þessari lýsingu náði Svíþjóð fyrst og ffemst yfir löndin í
kringum Löginn, frá Gautlandi í suðri að Væni í vestri og ef til vill
norður á Gestrekaland og Jámberaland þótt það komi ekki ffam í
þessari tilvitnun. Svíaveldi gat svo á ýmsum tímum náð yfir stærra
svæði, eins og m.a. kemur ffam í sömu heimild þar sem Eystra- og
Vestra-Gautland, Vermaland ásamt eyjunum Gotlandi og Eylandi em
talin tilheyra Svíaveldi.5 íbúar landanna í kring bám ennfremur sín
sérstöku heiti.
í Hákonar sögu góða segir svo. „Helsingjar höfðu kaupferðir sínar til
Svíþjóðar ok vám þannug lýðskyldir at öllu, en Jamtr vám mjök alls í
millum, ok gaf engi at því gaum, fyrr en Hákon setti frið ok kaupferðir
til Jamtalands ok vingaðisk þar við ríkismenn."6 Og í Haralds sögu
Sigurðarsonar er þessi lýsing. „Hann [Hákon jarl] fór um vetrinn, er á
leið, vestr á Raumaríki, ok hafði hann lið mikit, er Gautar ok Vermir
höfðu fengit honum.“7 Samkvæmt skilningi Snorra Smrlusonar höfðu
nágrannar Svía þannig sín sérstöku heiti. Helsingjar á Helsingjalandi,
Jamtr á Jamtalandi, Vermir á Vermalandi og Gautar á Eystra- og Vestra-
Gautlandi.
í Nóregs konunga tali er svo sagt frá ferðum Óláfs konungs
Haraldssonar: „... enþáerváratók, fórhannyfirhafitoksvátil Svíþjóðar
til Önundar konungs, mágs síns, ok fekk hann hónum lið, ok þaðan fór
hann til Helsingjaands, ok varþat mikil vásferð.“8 í Skjöldunga sögu er
lýst aðdraganda hins ffæga Brávallabardaga: „En Hringr konungr reið
með hirð sína ok Vestr-Gautum it efra um Eyrarsund ok sótti svá vestr
landveg til skógarins Kolmerkr, er skilr Svíþjóð ok Eystra-Gautland.“9
Það virðist því sameiginlegur skilningur íslenzkra konungasagnaritara
að Svíþjóð nái suður að Gautlandi, norður að Helsingjalandi og vestur
að Væni og Vermalandi.
Þótt landaffæðin sé stundum nokkuð á reiki í íslendingasögunum
virðist þar koma fram svipuð mynd. í Njálu segir t.d. svo. „Þorkell
hákr hafði farit utan ok ffamit sik í öðrum löndum. Hann hafði drepit
spellvirkja austr á Jamtaskógi (Jamtalandi); síðan fór hann austr í
Svíþjóð ok fór til lags með Sorkvi karli, ok heijuðu þaðan í Austrveg.“'°
I Gunnlaugs sögu ormstungu segir ffá því að Gunnlaugur fór austur á
Gautland að færa Sigurði jarli kvæði. Um næsta áfangastað segir svo:
„Sigurðr jarl fekk Gunnlaugi leiðtoga austr í Tíundaland í Svíþjóð, sem
hann beiddi."11 Og í Þorskfirðinga sögu er lýst ferð um þjóðleiðina frá
Þrándheimi til Svíþjóðar. „En Sigmundr bað þá þegar eptir jólin fara
ór ríki Nóregskonungs. Hann sendi þá í Þrándheim ok fékk þeim eyki
austr um Kjöl til Jamtalands ok svá til Gestrekalands; þaðan fóru þeir á
Elfarskóg ok ætla til Svíþjóðar.“12 Hér er að vísu Helsingjalandi sleppt
úr leiðarlýsingunni en það breytir ekki þeirri tiltölulega skýru mynd
sem ffam kemur á fomum bókum íslenzkum um það hvar Svíþjóð
var og þar með hvar Svía var að finna. Samkvæmt þessu bjuggu þeir í
hinum fljósömu hémðum umhverfis Löginn og þeir sem þá heimsóttu
siglandi tóku land at Sigtúnum.
Niðurstaðan er því sú að hjá Snorra Sturlusyni birtist hin gamla
Svíþjóð, ffá Dölunum suður að Gautlandi, þrátt fyrir að komnir séu
biskupsstólar í Svíaveldi sem var mun víðfeðmara og birtist okkur t.d.
Sviahatur Islendinga á miðöldum
í lagaákvæðum Grágásar.13 Eins virðist í Islendinga sögunum lýst þeirri
gömlu Svíþjóð arfsagnanna þótt á þrettándu öld sé til orðið stærra ríki
Svíakonunga. Málvenjur em lífseigar og má benda á að menn era enn
Ámesingar og Þingeyingar þótt búið sé að leggja sýslumar niður sem
stjómsýslueiningar.
Hver vom svo kynni Islendinga af þessum íbúum hluta
Skandinavíuskagans? Til þess að svara því verður fyrst fyrir að líta
til elztu gagna sem líklega em þau sem ættuð era úr smiðju Ara
Þorgilssonar ens fróða.
Svíar í Landnámu og íslendingabók
Það ber ekki mikið á sænskum mönnum í þeim ritum, sem talin em
mnnin frá Ara fróða, en þó ernokkurra getið. I formála Islendingabókar
rekur hann ætt Haralds hárfagra til Óláfs trételgju Svíakonungs og
verður ekki séð að það sé gjört Haraldi til minnkunar. Samkvæmt
ættartölunni, sem rituð er aftan við Islendingabók, rekur Ari ætt sína
frá hinum fomu Ynglingakonungum sem sátu að Uppsölum í Svíþjóð
og er það augljóslega ætlað höfundinum til vegsauka fremur en hitt.14
Það er því ekki að sjá að Ari telji neitt óvirðulegt komið úr hinu foma
Svíaríki.
Nú er það svo að sá sem þetta ritar telur að Ari hafi ritað Landnámu
á undan Islendingabók eða um 1097-1105. Forvitnilegt er að glugga í
þá fyrmefndu bók og sjá hvemig þar er fjallað um Svía og nágranna
þeirra.15 Þar kemur fyrst fyrir hið sérkennilega vafamál um það hver
hinna nórænu manna fann ísland. Sturlubók og Hauksbók em ekki
sammála um hlut Garðars Svávarssonar í landafundinum. Haukur
nefhir Garðar á undan Naddoddi hinum norska og hefst frásögn hans
á þessa leið. „Garðarr hét maðr, son Svávars hins svænska, hann átti
jarðir í Sjólandi en var fæddr í Svíaríki; hann fór til Suðreyja at heimta
föðurarf konu sinnar." Frásögninni lýkur með því að Garðar nefhdi
landið Garðarshólm.16
Allt annar blær er á frásögn Sturlubókar og sýnast þar á ferðinni
stílbrögð Ara ffóða. Naddoddr er nefndur fyrst og sagður koma ór
Nóregi, notuð sögnin at byggja sem er stíleinkenni Ara, og Sæmundur
borinn fyrir frásögninni sem er líklega frá Ara sbr. ritskoðun Sæmundar
á Islendingabók. Naddoddr nefhir landið Snæland og „Garðarr
Svávarsson, sænskr at ætt“ fór síðan að leita Snælands.17 Þessi
Nórvegsnauðhyggja Ara og Sæmundar er svo rík að það stef er marg
endurtekið á fyrstu síðum Landnámu: „... fyrr en Island byggðisk af
Norðmönnum. En áðr Island byggðisk af Nóregi."18 „Þá er Island
fannsk ok byggðisk af Nóregi."19 Þetta er sama orðalag og á upphafi
fyrsta kafla Islendingabókar svo mjög líklegt er að hér sé á ferðinni
texti frá Ara úr Fmmlandnámu. Hins vegar verður ekki úr því skorið
með vissu hvers vegna Ari og Sæmundur, sem virðist hafa ráðið því
hvað ritað var um hans daga, lögðu slíka áherzlu á hið norska landnám
og tengdir við menn ór Nórvegi en þó má vera að þar hafi gætt áhrifa
þess að Loptur Sæmundarson tengdist norsku konungsættinni. Þessi
tilhneiging þeirra klerkanna segir hins vegar ekkert um það hvort þeir
töldu þá sem kómu ór Nórvegi, að einhverju leyti æðri öðrum sem
mæltu á danska tungu.
„Þormóðr hinn rammi hét maðr svænskr," segir i Hauksbók en í
Sturlubók er ættemis ekki getið. Báðum handritum ber þó saman um
að „Þormóðr var son Haralds víkings."20 Þormóður gæti því verið af
dönskum ættum þar sem faðir hans var samnefridur hinum hálfdanska
víkingakonungi (allvaldi austmanna) Haraldi lúfu Hálfdánarsyni. í
Heimskringlu er Ragnhildur móðir hans sögð dótturdóttir hins danska
Klakk-Haralds.21 Að öðm leyti er frásögnin af landnámi Þormóðs
ramma hefðbundin og gefur ekki tilefni til frekari ályktana á grandvelli
uppmna. Reyndar er það svo á fomum bókum íslenzkum að ef rakið er
til einhverra konungborinna þá þykir sagnaritumm það augljóst að þar
af spretti göfugmenni.
Sagnir - 41