Sagnir - 01.06.2007, Blaðsíða 19

naumast getur þessu fámenna lögregluliði verið ætlað að verja landið
fyrir yfirgangi stórveldanna, svo fámenn og einskis nýt til þeirra hluta
sem hún er.”3 Ekki eru taldar fram leiðir til úrlausna og því er líklegt
að greinarhöfúndi hafi létt nokkrum dögum síðar, þann 10. maí, þegar
breski herinn kom til Reykjavíkur.
Þegar Bretar gengu á land og hemumdu þjóð sem vildi teljast hlutlaus
í þeim hildarleik sem var um það bil að hefjast í Evrópu, breyttist
óneitanlega heimsmynd íbúa þessarar litlu eyju í Norður-Atlantshafi.
Bretamir vom hemámslið og því var skoðun flestra á svipuðum nótum
og birtist í Víði í Vestmannaeyjum skömmu eftir komu þeirra: „Rétt er
að sýna þessum mönnum kurteisi, en hún er í því fólgin, að sýna þeim
afskiptaleysi, og leita ekki á þá að fyrrabragði nema sérstakt tilefni sé
til.”4 Tæpum tveimur mánuðum eftir komu setuliðsins til Reykjavík
birtust fyrstu hermennimir í Vestmannaeyjum.
Stríðid kemur til Vestmannaeyja
Kanadískir hermenn komu fyrstir erlendra hermanna til Vestmannaeyja
3. júlí 1940.5 Þetta var 40 manna herflokkur úr Royal Regiment of
Canada6 og reistu þeir örfá tjöld hjá bamaskólanum og eitt stærra
í porti austan við Þurrkhúsið austur á Urðum.7 Einnig reistu þeir
tjaldbúðir undir Hlíðarbrekkum við gamla íþróttavöllinn í Botni, þar
sem nú er Friðarhöfn, grófu virki í Klifinu rétt fyrir ofan höfnina og
var grafinn úr því skurður niður á jafnsléttu.8 A Eiðinu byggðu þeir
einnig vélbyssuhreiður, fyrir neðan Neðri-Kleifar í Heimakletti ásamt
timburkofa9 og var varðstöð sett upp á Skansinum og reistur lítill braggi
fyrir hermenn.10 Fljótlega færðu þeir sig í húsið Kuða á Heimagötu, sem
var gamalt pakkhús upp af Bæjarbryggju.
Á meðan Kanadamenn vom í Vestmannaeyjum kom upp eitt
lögreglumál. Júlli á Skjaldbreið (Júlíus Sigurðsson) var kærður af
setuliðsforingja fyrir að hafa slegið hann niður og afvopnað hann, sem
var alvarlegur glæpur í augum hersins. Hermaður þessi á að hafa gengið
í veg fyrir stúlku á afviknum stað. Júlli hafði séð þetta og þóttist vita að
hermaðurinn ætlaði sér eitthvað miður gott. Réðst Júlli að hermanninum
með fyrrgreindum afleiðingum. Fleiri Kanadamenn komu þama að
og yfirbuguðu Júlla. Endaði mál þetta fyrir rétti og krafðist verjandi
Júlla, Friðþjófur Johnsen, að málið yrði látið niður falla þar sem erlendi
hermaðurinn hefði einfaldlega ekki byssuleyfi í Vestmannaeyjum. Varð
það niðurstaðan."
Hinn 20. september 1940 vom kanadísku hermennimir leystir af
hólmi þegar breskur flokkur (platoon) úr fótgönguliðsfylkinu 1/5 „The
West Yorkshire Regiment”12 kom til Vestmannaeyja en höfúðstöðvar
hans vom í Reykjavík.1’ Flokkurinn tilheyrði 147. fótgönguliðs-
stórfylkinu, Infantry Brigade og var lautinant Battegels yfir honum.14
Hlutverk þessara manna var þríþætt: 1) að láta vita af aðgerðum
óvinarins í nágrenninu, 2) að verja Vestmannaeyjar og 3) að hafa eftirlit
með skipaferðum.15
Bresku hermennimir reistu fjóra bragga við Urðaveg fyrir undirmenn
en yfirmennimir héldu til í Skálholti.16 Útvegsbankinn hafði eignast
þetta stóra og fallega hús vegna gjaldþrots og telur Jón Kjartansson
sennilegt að útibússtjórinn, Viggó Bjömsson, sem einnig var breskur
ræðismaður í Eyjum, hafi haft milligöngu þar um.17 Einnig var sett upp
strandstöð (Coast Watching Post) úti á Stórhöfða, sem er á suðurodda
eyjarinnar og langt frá miðbænum.18 Um haustið reistu þeir bragga á
Skansinum þaðan sem fylgst var með skipaferðum. Þurfti leyfi hersins
til þess að sigla inn og út úr höfninni.19 Vélbáturinn Málmey var í viðgerð
í Vestmannaeyjum og var einungis búið að mála aðra hlið bátsins þegar
ákveðið var að sigla út fyrir hafnarmynnið. Er hann sneri aflur varð
mikið uppnám hjá hermönnunum yfir þessum óþekkta bát og hófú þeir
skothríð á Málmey. Urðu þó engin slys á fólki.20
I Kuða var birgðastöð hersins ásamt eldhúsi hermanna um tíma.
Einnig var þar kvikmyndahús hermanna og „neyttu unglingar og
böm allra ráða til að komast í bíó hjá hemum.”21 I sama húsi vom
Stríðið kemur til Eyja
bæjarskrifstofur Vestmannaeyja ásamt skrifstofú eiganda hússins,
Tómasar Guðjónssonar í Höfn, og lögmannsstofú Friðþjófs Johnsens.22
Maggi á Felli var ekki staddur í Eyjum þegar hermennimir stigu á
land og man að hann var hálfkvíðinn þegar nálgaðist heimkomu; sá hann
ffarn á að mikið hefði breyst vegna þeirra. Sá ótti reyndist ástæðulaus.23
Maggi hefúr líklega haft meiri samskipti við bresku hermennina en
margur annar á eyjunni, því hann og félagar hans spiluðu knattspymu
við dátana og var oft mikið keppnisskap í mönnum. Maggi viðurkennir
þó að „þeir [bresku] vom mjög flinkir í fótbolta og við græddum mikið
á að spila við þá.”24
Sambúðin við bresku hermennina gekk nokkuð áfallalaust fyrir sig en
þó gerði nokkur reiði vart við sig meðal bænda vegna heræfinga þeirra.
Þorsteinn Einarsson frá Hóli skrifaði sumarið 1940 um tillitsleysi
hermannanna gagnvart fuglabjörgum Vestmannaeyinga. Talaði hann
um að þar sem áður fengust þrjár körfúr af eggjum fengist nú bara ein.
Reyndar varast Þorsteinn að nefna hermenn hennar hátignar á nafn en
notar einungis orð eins og „ránskyttur" og „tvífættar mannvemr sem
þykjast boðberar mannúðar." Segist hann margoft hafa reynt að vekja
athygli á framferði þessara „hugsunarlausu manna.”25
Aðrir byijunarörðugleikar bresku dátanna í Vestmannaeyjum fólust
í löggjöf einni sem gilti á Islandi. Svo virðist sem hermennimir hafi
ekki gert sér grein fyrir því að áfengissala á Islandi færi ekki fram í
almennum verslunum. Minna frá Skuld vann í lítilli verslun á Skólavegi
og þangað komu hermenn oft að fá sér bjór. Þeir vissu líklega ekki að
hún hafði einungis leyfi til að selja pilsner „og hafa líklega lítið skilið af
hvetju þeir fundu ekkert á sér. Stóðu bara þama, drukku pilsner stift og
pissuðu [bakvið hús].”26
Bandarískir hermenn koma til
Vestmannaeyja
Hinn 23.júní 1941 var „The West Yorkshire Regiment" leyst afhólmi.
Það var 52 manna herflokkur úr „The Durham Light Infantry" og vom
þeir ffarn í desember sama ár, þegar bandarískur herflokkur úr „The
101'1 Infantry Regiment“ tók við. Skipt var reglulega um mannskap,
en það sem eftir lifði stríðs sá þessi fótgönguliðsfylking um vamir
Vestmannaeyja. Nokkrir Vestur-íslendingar vom í þeirra hópi sem
töluðu það góða íslensku að hægt var að nota þá sem túlka. Með komu
Bandaríkjamanna fjölgaði bröggunum, en þeir byggðu fjóra nýja austan
við þá bresku, milli Skálholts og Þurrkhússins. Eflir stríðið bjuggu þar
fjölskyldur úr Eyjum og kenna margar sig enn við braggana þó langt sé
síðan þeir vom fjarlægðir.27
Hermennimir settu ekki mikinn svip á bæjarlífið því braggar þeirra
vom flestir úr alfaraleið.28 Þeir marsemðu frá bröggum sínum að Kuða
á matmálstímum og vakti það einna helst athygli bæjarbúa á þessum
erlendu hermönnum.29 Einnig var mörgum viðmælendum mínum
tíðrætt um það, hve ungir þessir hermenn vom.
Talstöðvarbannið
Eftir að ísland var hemumið var bannað að útvarpa veðurfregnum og
veðurspám og kom það sér illa fyrir sjómenn. Því var bmgðið á það ráð
i Vestmannaeyjum að birta veðurspámar á stöðum þar sem aðgengilegt
var fyrir sjómenn að nálgast þær áður en siglt var út. Á Strandveginum
var sölutum og í glugganum sjálfritandi loftvog. Einnig var veðurspáin
fyrir Suðvesturland hengd upp í glugga sölutumsins fyrir hvem
sólarhring (árið 1942 var einnig farið að hengja veðurspá upp í glugga
Rafstöðvarinnar.)30 Eiganda sölutumsins, Þorláki Sverrissyni (kallaður
Láki í sjoppunni eða Láki í Tuminum, faðir Oskars Þorlákssonar
dómkirkjuprests), fannst sopinn góður og var iðulega undir áhrifúm
áfengis. Hann var liðlegur að lána sjómönnum þegar þeir komu að versla
hjá honum og höfðu ekki aur á sér. Skrifaði Láki þá nafn viðkomandi
og vömna sem hann lánaði á minnismiða. í nokkra daga hékk veðurspá
Sagnir - Ij