Sagnir - 01.06.2007, Blaðsíða 59

nafnabreytingu, en það er ekki leyft fyrr en „rétt“ kynfæri eru til staðar,
sem verður rætt síðar í þessari ritgerð. Með því að bera annað kyngervi
en kynfæri einstaklings segja til um er oft litið á að um lygi eða svik sé
að ræða. I stað þess að sjá hugrekki fólks í því að bera utan á sér sinn
innri veruleika er talið að fólk sé svikult ef það samræmir ekki kyngervi
og kynfæri við það sem telst „eðlilegt." Því er ekki að furða að fólk gangi
í gegnum erfiðar aðgerðir og langt ferli til að falla inn í ríkjandi kerfi.
Löggjöf Italíu um transsexúalisma sýnir mjög greinilega hugmyndina
um svik og lygi, en þar á landi verður transsexúal manneskja, sem
gengur i hjónaband, að láta tilvonandi eiginmann eða eiginkonu vita
um kyn-fortíð sína. Ef það er ekki gert má ógilda hjónabandið.22
Stryker segir transgender-einstaklinga hafa lengi verið í umræðunni
en aldrei hluta af henni. Með tilkomu transgenderfræða fengu þessir
einstaklingar loks vettvang þar sem þeir geta tjáð reynslu sína og tekist
á við orðræðu annarra hópa (geðlækna, sálfræðinga, lækna, lögreglu,
dómara, lögfræðinga o.fl.) um þá sjálfa. Innan fræðanna er tekið tillit
til bæði rannsókna og fræðivinnu, en einnig persónulegrar reynslu
transgender-fólks.23 Fræðin eru ekki gömul en þau mótuðust á tíunda
áratug síðustu aldar. Búast má við að þau haldi áfram að styrkjast og
breiðast út en fyrir hóp fólks líkt og transgender einstaklinga, sem eiga
undir högg að sækja í samfélaginu, er mikilvægt að vera með skipulagða
og sterka hreyfingu sem berst fyrir tilverurétti þeirra.
Saga transsexúalisma
Saga transsexúalisma og einstaklinga sem eru á skjön við hefðbundin
kynhlutverk er löng og hefur verið til staðar allt ffá byrjun
mannkynssögunar, þó svo að tilvist þeirra hafi ekki alltaf verið skráð.
Hópar frá mismunandi heimshlutum hafa beygt kynhlutverk sín, talið sig
vera bæði karla og konur, eða talið sig vera þriðja kynið. Sem dæmi má
nefna Hijra á Indlandi, Berdache Indjána, Kathoey á Tælandi, Travesti
á Brasilíu o.fl., en innan þessara hópa eru mörk kyns og kyngerva óljós
og stundum talin óþörf.24 Eflaust hefur transsexúalismi ávallt verið
til í einhverju formi, en hann var ekki nefndur á nafn né rannsakaður
af fræðimönnum og skráður fyrr en vísindamenn og læknar fóru að
rannsaka kyn og kynlíf við lok 19. aldar og byrjun þeirrar tuttugustu.
Magnus Hirschfeld og Institut fúr
Sexualwissenschaft í Þýskalandl
Frá seinni hluta 19. aldar og fram á fjórða tug 20. aldar voru kynlífsvísindi
öflug í Evrópu, sérstaklega í Þýskalandi. Magnus Hirschfeld, þýskur
læknir og samkynhneigður gyðingur, rannsakaði kynlíf og setti
fram kenningu þess efnis að allar manneskjur væru upprunalega
tvíkynhneigðar, en oftast misstu þær nær áhugann á eigin kyni. Arið
1910 notaði Hirschfeld heitið „transvestite“ (ísl. klœðskiptingur) í
fyrsta skiptið og greindi það þar með frá samkynhneigð.25 Hirschfeld
skrifaði margar bækur og greinar og gaf út tímarit. Arið 1919 stofnaði
hann fyrstu kynfræðistofunina (þýs. Institut fur Sexualwissenschaft).26
Þar hafði hann marga skjólstæðinga og rannsakaði vandamál fólks, þar
á meðal þeirra sem voru transsexúal. Þegar nasistar komust til valda
í Þýskalandi var stofnun Hirschfelds lögð niður og mikið af gögnum
og skrifum hans eyðilagt.27 Hann flúði land en hélt rannsóknum sínum
áfram og flutti erindi á málþingum víðsvegar um heiminn.28
Eftir seinni heimssfyijöldina virtist sem kynlífsvísindin væru
endurvakin í Bandaríkjunum.29 Þangað flúðu nokkrir sem starfað
höfðu í Þýskalandi fyrir valdatöku nasista. Upp spruttu stofnanir og
rannsóknarstofur þar sem kynlífsrannsóknum var haldið áfram, t.d.
Kinsey Institute.30 Meðal þeirra, sem settust að í Bandaríkjunum, var
Harry Benjamin en hann hafði unnið með Hirschfeld, og var síðan
kallaður „afi“ transsexúalisma (e. grandfather of transsexualism)?'
Kynleiðréttingar á Islandi
Fyrsta aögeröin
Fyrsta tilraunin til kynleiðréttingar var gerð í Berlín með aðgerð á
danska málaranum Lili Elbe árið 1930. Sú aðgerð var vægast sagt gróf
miðað við aðgerðir í dag, en eftir þá fimmtu (framkvæmdar einnig í
Dresden), þar með talin aflimun og tilraun til ígræðslu móðurlífs, lést
Elbeárið 1931.32
Fyrsta svokallaða nútíma kynleiðréttingaraðgerðin var framkvæmd
árið 1948 í Bretlandi33 en fyrsta aðgerðin, sem vakti heimsathygli, var
framkvæmd árið 1950 í Danmörku á karl-í-konu transsexúalista að
nafni Christine Jorgensen. Tvær aðgerðir fylgdu f kjölfarið en þeim
var ætlað að gera Jorgensen líkamlega að konu. Kynleiðréttingin vakti
mikla athygli fjölmiðla í Bandaríkjunum og varð Jorgensen fræg og
gaf út ævisögu sína. Þetta vakti mikið umtal og fóru læknavísindin
(skurðlækningar) að taka við sér og gerðust valdamikil i málefnum
transsexúalista. Geðlæknar voru ekki á eitt sáttir með það, en geðræn
meðferð var talin nauðsynlegur undanfari aðgerða og er svo enn í
dag.34
HBIGDA og staðan í dag
Árið 1953 setti læknirinn Harry Benjamin fram skilgreiningu á
hugtakinu transsexúalismi og greindi það frá hugtakinu klæðskiptingur
(e. transvestite).35 Benjamin hafði marga skjólstæðinga, bæði
klæðskiptinga og transsexúalista, sem hann sagði oftast nær vera
óhamingjusamt fólk. Benjamin hélt því ffarn að hormónagjöf væri
mikilvægur undirbúningur aðgerðar.36 Hann hafði sinnt nokkur hundruð
skjólstæðingum og rannsakað transsexúalisma og klæðskiptihneigð
þegar hann gaf út tímamótaverkið The Transsexual Phenomenon
árið 1966.37 Benjamin var öflugur málsvari transsexúalisma og var
stofnun um kyngervisvanda, The Harry Benjamin Intemational Gender
Dysphoria Association (HBIGDA), skýrð í höfuð á honum árið 1969 til
að heiðra hann og störf hans.38
HBIGDA er alþjóðleg stofnun sem hefur það að markmiði að upplýsa
fræðimenn og þá, sem koma að málefnum transsexúalista, um nýjungar á
því sviði. Stofnunin heldur ráðstefnur og gefur út starfsreglur, Standards
of Care (SOC), um meðferð og meðhöndlun transsexúalista sem taka á
hugmyndum og vinnu sálfræðinga, lækna og annarra sem vinna með
þessum hópi fólks. Þessar starfsreglur em alþjóðlega viðurkenndar og
uppfærðar þegar nýjungar koma fram.39
Starfsreglumar, SOC sem HBIGDA gefur út, segja til um meðferð
transsexúalista áður en hormónameðferð og aðgerð er komið af stað.
Tímaáætlun eða viðmið kemur ffarn í SOC og gerir það að verkum að
enginn kemst hratt né hugsunarlaust í gegnum kynleiðréttingarferli. Til
dæmis má nefna að minnst þrír mánuðir skulu líða frá því að sálfræðingur,
eða annar sérfræðingur, byrjar að vinna með transsexúalista þar til að
hormónameðferð er hafin. Fyrir aðgerð til að leiðrétta kyn á að líða
minnst eitt ár, þar sem einstaklingur lifir algjörlega í hlutverki þess
kyns sem hann telur sig tilheyra.40 Ekki em allir á eitt sáttir með þessar
starfsreglur og telja sumir að þær veiti læknum og sálfræðingum of
mikið vald og gagnrýna að transsexúalistar þurfa að uppfylla þeirra
kröfúr og óskir, og verða að „barbie og ken“41 til að fá leiðréttingu á
líkama sínum.
Sumir vilja líkja kynleiðréttingaraðgerðum við hverja aðra lýtaaðgerð
eða læknismeðferð þar sem fullorðnir meðvitaðir einstaklingar vilja
fá yfirráð yfir eigin líkama.42 Stryker tók undir þessar skoðanir á
málþingi í fyrirlestraröðinni Kynhneigð/Menning/Saga þegar hún kom
til Islands í fyrra. Hún sagði transsexúal einstaklinga þurfa að taka
völdin frá læknasamfélaginu og skilgreina sig sjálfa. Einnig sagði hún
að kynleiðréttingaraðgerð væri að hennar mati rétt eins og hver önnur
lýtaaðgerð.43 Hugsanlegur vandi við það að líta á kynleiðréttingu með
þessum augum er augljóslega sá að einstaklingar yrðu ekki taldir eiga
við geðrænan vanda að stríða og þyrftu að greiða kostnaðinn fyrir
aðgerðina sjálfir (rétt eins og aðrar lýtaaðgerðir). En þess má geta að árið
Sagnir - 55