Sagnir - 01.06.2007, Blaðsíða 41

Varaskeifur, stuðpúðar eða brú milli framboðs og eftirspumar
Stjómvöldum voru ávallt hagsmunir íslendinga efst í huga og þau
virðast jafnframt hafa litið á erlenda launþega sem varavinnuafl þegar
ekki tókst að fullnægja þörfum vinnumarkaðarins. Einnig vom ávallt
ákvæði í lögum um að afturkalla mætti atvinnuleyfi ef sérstakar ástæður
mæltu með þvi, auk þess sem ekki var nauðsynlegt að framlengja
atvinnuleyfi að leyfistíma liðnum ef þegar atvinnuleysi ríkti. Viðleitni
íslenskra stjómvalda til að beina erlendu vinnuafli í ákveðinn farveg
virðist hafa tekist. Við lok 20. aldar var dreifing erlendra ríkisborgara
á starfsgreinar mjög ójöfii. Þeir vom frekar í láglaunastörfum enda
vom meðaltekjur þeirra aðeins 70% af meðaltekjum landsmanna allra.
Þeir virðast sumir einnig hafa átt það á hættu að festast i vítahring
láglaunastarfa þar sem þeir áttu ekki kost á að læra íslensku í starfinu
sem þeir fengu við komuna til landsins.
Undir lok 20. aldar tóku íslensk stjómvöld upp svokallaða
aðlögunarstefnu þar sem gert var ráð fyrir að innflytjendur héldu
menningareinkennum sínum en öðluðust þó skilning og fæmi í íslensku
samfélagi. Til dæmis vom sett lög sem kváðu á um aðstoð við erlenda
nemendur til að aðlagast íslensku skólakerfi. Þó má spyrja hvort
ákveðnar aðgerðir stjómvalda, t.d. skylduíslenskunám, dragi ekki dám
af samlögunarstefnunni svokölluðu þar sem ekki er gert ráð fyrir að
erlendir ríkisborgarar hafi mismunandi þarfir sem koma þurfti til móts
við.
Þótt það sé sannarlega jákvætt að reyna að koma í veg fyrir að
erlendir ríkisborgarar festist í ákveðnum störfum vegna ófullnægjandi
íslenskukunnáttu ber að benda á að ákveðinn aðskilnaður er eðlislægur
þvi kerfi sem heldur utan um atvinnumál innflytjenda. Sumir
innflytjendur hafa meiri réttindi en aðrir í krafti alþjóðasamninga.
Þótt mörgum þyki það eflaust nokkuð djúpt i árinni tekið þá er
landsmönnum hollt að spyija sig hvaða afleiðingar það hefur þegar
næstu nágrannar okkar hafa mun meiri réttindi en fólk sem kemur lengra
að. Það hefur enda komið í ljós að ákveðin stjómmálaöfl hafa notað
stækkun Evrópusambandsins til Austur-Evrópu sem átyllu til að krefjast
þess að íslandi verði lokað fyrir frekari innflutningi fólks frá löndum
utan Vestur-Evrópu. Þessi krafa kemur þvert ofan í þá staðreynd að
íslensk stjómvöld nýttu ekki rétt sinn til að fresta frjálsri för íbúa nýrra
aðildarríkja Evrópska efnahagssambandsins til Islands vegna þess að
aðilar atvinnumarkaðaríns kröföust þess, sem er í fullkomnu samræmi
við þá stefnu sem hefur verið við lýði síðan 1927, þ.e. að nota erlenda
launþega til að brúa bil milli framboðs og eftirspumar á vinnuafli. I
ljósi þessarar togstreitu er ekki úr vegi að spyrja hvort tilefiii sé til að
móta nýja stefnu og nýtt kerfi í atvinnumálum erlendra ríkisborgara sem
tekur tillit til þarfa og skyldna innflytjenda á þeirra eigin forsendum en
stjómist ekki eingöngu af þörfum vinnumarkaðarins eða af ótta við þá
sem landsmönnum þykja framandi.
Heimildir
1 Sjá til dæmis: Larsen, Alex: „Etnisk diskrimination, ligestilling og
integration pá arbejdsmarkedet11. Tidsskriftfor Arbejdsliv, 2. árg.,
2. tbl., 2000, bls. 67-83; Mohammad, Fakhra og Laghaei, Shahin:
„Den etniske dimension i arbejdspolitikken". Tidsskrift for Arbejdsliv
2. árg., 2. tbl., 2000, bls. 107-12; Pedersen, Peder J.: Arbejdsmar
kedsintegration, arbejdsmarkedspolitik og overfarselsindkomster
- forskningsmœssig viden um immigration fra mindre udiviklede lande
siden 1980, AMID Working Paper Series 7/2002. AMID, Álaborg,
2002, bls. 1-31.
2 Stjórnartiðindi [hér eftir 57/7.] 1936 A (lög nr. 59/1936), bls. 148.
3 Stjt. 1951 A(lögnr. 39/1951), bls. 106-09; Stjt. 1982A(lögnr.
26/1982), bls. 34-37; 57/7. 1994 A (lög nr. 133/1994), bls. 369-74.
4 Stjt. 1920 A (lög nr. 10/1920), bls. 22.
5 Stjt. 1927 A (lög nr. 13/1927), bls. 27; Helgi Þorsteinsson:
„Vinnuaflsskortur og erlent verkafólk á Islandi 1896-1906“. Saga,
XXXVII. hefti, 1999, bls. 171.
6 Alþingistíðindi [hér eftir Alþt.] 1927 B, d. 166.
7 Guðmundur Jónsson: „Þjóðemisstefha, hagþróun og
sjálfstæðisbarátta". Skírnir, 169. árg., vor, 1995, bls. 90-91.
8 Eggert Þór Bemharðsson: Saga Reykjavikur. Borgin II. Iðunn,
Reykjavík, 1998, bls. 96.
9 Helgi Þorsteinsson: „Vinnuaflsskortur og erlent verkafólk bls. 172.
10 Búnaðarþing 1947. Búnaðarfélag íslands, Reykjavík, 1947, bls.
175-79.
11 Búnaðarþing 1949. Búnaðarfélag íslands, Reykjavík, 1950, bls. 114.
12 Helgi Þorsteinsson: „Vinnuaflsskortur og erlent verkafólk bls.
172.
13 Páll Zóphóníasson og Steingrímur Steinþórsson: „Skýrsla um störf
Búnaðarfélags íslands árin 1949 og 1950“. Búnaðarrit, 64. árg.,
1951, bls. 299-300. Páll Zóphóníasson er einn höfundur kaflans sem
fjallar um þýska landbúnaðarverkafólkið og því er aðeins hans getið í
textanum hér að ofan.
14 Helgi Þorsteinsson: „Vinnuaflsskortur og erlent verkafólk", bls. 141-
75.
15 Alþt. 1950 A, bls. 1000.
16 57/7. 1951 A,bls. 108.
17 Stjt. 1951 A,bls. 107.
18 Stjt. 1951 A,bls. 107.
19 57/7. 1951 A, bls. 107. Kynjað orðalag ákvæðisins orsakast af því
að konur fengu sjálfkrafa ríkisborgararétt þegar þær giftust íslenskum
mönnum fram til ársins 1952.
20 Iris Ellenberger: Stefna stjórnvalda í málefnum innfiytjenda á
lslandi 1944-2000. B.A.-ritgerð við heimspekideild Háskóla íslands,
sagnfræðiskor, 2003.
21 57/7. 1951 A,bls. 107.
22 57/7. 1951 A, bls. 107-08.
23 Munnlegar heimildir frá Vinnumálastofnun.
24 Rannveig Þórisdóttir, Sigurlaug Hmnd Svavarsdóttir og Jón Gunnar
Bemburg: Aðlögun Islendinga af erlendum uppruna og stefnumótun
í málefnum þeirra. Rannsóknarstofnun uppeldis- og menntamála,
Reykjavík, 1997, bls. 35.
25 57/7. 1951 A,bls. 108.
26 57/7. 1936 A, bls. 148.
27 „Lög um atvinnuréttindi útlendinga“ (lög nr. 96/2002 með
breytingum), Lagasafn á vef Alþingis. Slóð: <http://www,althingi.
is/lagas/133a/2002097.html> Sótt 10. apríl 2006.
2SStjt. 1982 A, bls. 34-37.
29 Alþt. 1979-80 A, bls. 643;Alþt 1979-80 B, d. 1191; Leah, Kay:
„Aðstæður erlends farandverkafólks". Tímarit Máls og menningar, 41.
árg.,2. hefti, 1980, bls. 180-81.
30 Morgunblaðið, 10. feb. 1980, bls. 44; Morgunblaðið, 29. feb. 1980,
bls. 29; Leah: „Aðstæður erlends farandverkafólks", bls. 180-81.
31 Umræður um þingsályktunartillögu Karls Steinar Guðnasonar,
Karvels Pálmasonar og Jóhönnu Sigurðardóttur um málefhi
farandverkafólks, Aiþt. 1979-80 B,d. 1190.
32 Alþt. 1979-80 A,bls. 643.
33 Stjt. 1982 A, bls. 34-35.
34 57/7. 1982 A, bls. 35.
35 57/7. 1982 A, bls. 34-36.
36 57/7. 1982 A, bls. 35.
37 57/7. 1982 C, bls. 36.
38 T.d. útgefendur, ritstjórar og verslunarrekendur: 57/7. 1956 A (lög nr.
57/1956), bls. 240; 57/7. 1968 A (lög nr. 41/1968), bls. 94.
39 T.d. meinatæknar, sjúkraþjálfarar, iðjuþjálfar, lyfjafræðingar og
iðnrekendur: Stjt. 1973 B (reglugerð nr. 180/1973), bls. 369; 57/7. 1976
A(lögnr. 58/1976), bls. 135; 57/7. 1977 A (lög nr. 75/1977), bls. 208;
57/7. 1978 A (lög nr. 35/1978), bls. 147; 57/7. 1978 A (lög nr. 42/1978),
bls.217.
Sagnir - 37