Dagskrá: tímarit um þjóðfélagsmál - 01.01.1944, Page 29

dagskrá
23
is (isma).“ Menn munu komast
að raun um, að hið nýja tímabil,
sem hefur smám saman verið
að taka á sig mynd síðan 1918,
hefur að nokkru leyti gripið aft-
ur fyrir sig til kenninga merk-
antílista, og að öðru leyti alveg
aftur til kenninga miðalda-
guðfræðinganna.
Nútíminn er í þann veginn að
endurskoða þrjú meginatriði í
kerfi hinna klassisku hagfræð-
inga. í fyrsta lagi hefur hann
horfið frá þeirri kennisetningu,
að hagnaðarleit einstaklingsins
sé driffjöður atvinnulífsins. Líkt
°g guðfræðingar miðaldanna
lítur nútíminn á velferð ein-
staklinganna sem vandamál
Þjóðarheildarinnar, þó að hann
að hætti merkantilista, líti enn
á samfélagið sem hóp, bundinn
við ákveðið landssvæði. í öðru
!agi er hann að hafna hugmynd
„auðsins" sem takmarki at-
vinnulífsins, en setur í stað þess
hugmynd „velferðarinnar", en
með því nálgumst við aftur
sjónarmið miðaldaguðfræðing-
anna, þó það hafi verið byggt á
allt öðrum þjóðfélagslegum
grundvelli. í þriðja lagi er hugs-
un nýja tímans að þreifa fyrir
sér að nýrri skoðun á sambandi
framleiðslu og neyzlu, en það
leiðir af þeirri staðreynd, að
hætt er við að líta á „auðinn“
sem prófstein á atvinnulífs-
starfsemina. Hin hagfræðilegu
vandamál nútímans fjalla því
um einstaklingsrekstur og sam-
rekstur, auð og velferð og fram-
leiðslu og neyzlu.
Einstaklingsrekstur —
samrekstur
Klassisku hagfræðingarnir
gerðu ráð fyrir samfélagi óháðra
og að öllu upplýstra einstakl-
inga, sem væru færir um að
flytja sig stað úr stað hindrunar-
laust, þar sem hver starfi upp
á eigin spítur og fyrir sjálfan
sig með jafnan kaupmátt,
og þar sem hver hafi svipaðra
hagsmuna að gæta sem fram-
leiðandi og neytandi. En það var
langt frá því, að þessi forsenda
væri nokkurn tíma fyrir hendi.
Sérhvert Evrópuríki hafði feng-
ið að erfðum frá miðöldunum
meira eða minna fasta stétta-
skiptingu, sem hafði tekið mikl-
um breytingum, en þó hvergi
verið þurrkuð út. Það er athygl-
isvert, að einstaklingsframtakið
varð langlífast og náði mestum
blóma í hinu eina þýðingar-
mikla landi, sem hafði hlutfalls-
lega stéttlausa þjóðfélagsbygg-
ingu og nálgaðist mest hin fyrr-
nefndu skilyrði jafnræðis og
hreyfanleika, en það var í
Bandaríkjunum. En þó að fram-
angreindri forsendu væri rask-
að af arfleifð fortíðarinnar, þá
var það ekkert samanborið við