Dagskrá: tímarit um þjóðfélagsmál - 01.01.1944, Síða 39

dagskrá
33
hagfræðingarnir ekki nógu mik-
ið tillit til mannlegrar íhalds-
semi. Hluthafar, atvinnurek-
endur og verkamenn fást seint
til að trúa því, að fyrirtæki, sem
hefur blómgazt og skilað góðum
arði um mörg ár, sé allt í einu
orðið ofaukið. Ef sölutregða
Serði vart við sig, var hún talin
stafa af tímabundinni við-
skiptakreppu eða af „ódrengi-
legum“ samkeppnisaðferðum o.
s. frv.
Við þetta bættist svo það, að
oftirspurnin eftir munaðarvör-
um og tízkuvörum er orðin fjöl-
hreyttari og um leið ótryggari
°g óstöðugri. Framleiðendur
r®yna að tryggja sig með því að
oiynda samtök um að hafa vör-
una sem einhæfasta (standard-
vörur). Við slíkar ástæður er
eðlilegt, að mikil áherzla sé lögð
á söluna og eru auglýsingarnar
Þar eitt áhrifamesta vopnið.
Pyrir 20 árum síðan, sagði há-
skólakennari einn, að nafni
Tawney, að svo væri komið, að
..nienn væru farnir að tala eins
°g mennirnir væru til fyrir iðn-
aðinn en ekki iðnaðurinn fyrir
mennina.“ Atvinnusaga undan-
íarinna ára er áþreifanleg stað-
íesting á þessum orðum.
^essi öfuguggaháttur var sér-
staklega áberandi í millilanda-
viðskiptum. Það var algengt,
að innflutningur, sem neytend-
ur höfðu mikla þörf fyrir, væri
leyfður með hangandi hendi að-
eins vegna þess, að hann var
nauðsynlegt skilyrði fyrir því,
að geta flutt út. T. d. réttlættu
brezk yfirvöld innflutning á
dönsku fleski eða japönskum
reiðhjólum með því, að það gerði
Bretlandi kleift að selja meira
af kolum og stáli, en ekki með
því, að innflutningur framan-
greindra vara gerði fleiri brezk-
um neytendum kleift að neyta
flesks og eignast reiðhjól. Á ár-
unum 1930—39 voru nær allir
verzlunarsamningar gerðir á
þeim grundvelli, að neytandinn
væri að gera framleiðandanum
greiða með því að kaupa vörur
hans, en ekki að framleiðand-
inn ætti að vinna í þágu neyt-
andans. Þessi skoðun kom t. d.
fram í ræðu, sem Anthony Ed-
en hélt á samkundu Þjóða-
bandalagsins, er hann sagði, að
Stóra-Bretland tæki við stöðugt
vaxandi magni af heimsinn-
flutningnum og stuðlaði þar
með mjög að því, að halda
heimsverzluninni uppi. Þetta
var sami hugsunarhátturinn og
sá, sem hafði svo slæmar afleið-
ingar fyrir innanlandsmarkað-
ina, sem sé, að leiðin til að örva
viðskiptin sé sú, að láta neyt-
andann kaupa það, sem fram-
leiðandinn vill framleiða, en
ekki að láta framleiðandann
3