Árbók skálda - 01.12.1958, Síða 12

10
Vegna fáranlegra hugmynda margra ágætra íslenzkra bókmennta-
manna um vinnubrögð skálda og rithöfunda hef ég komizt að þeirri niður-
stöðu, að nú sé brýn þörf á því, að gera heildarmynd af því, hvernig
listamenn hafa hugsað á hinum ýmsu tímum og hvernig nútímalist hefur
þróazt.
A þeim tímum þegar trúmálum og vísindum var blandað saman
eins og t. d. þegar kaþólskri guðfræði var blandað saman við gríska
heimspeki, varð til einskonar gerviheimspeki. I dag veður allskonar gervi-
lieimspeki uppi.
I þessari ritgerð reyndi ég að sýna fram á það hvílík hætta er á
ferðum fyrir listina, já alla þróun mannlegs samfélags þegar slíkt heilaglund-
ur er haft að leiðarljósi við mannanna störf í listnm og vísindum. Það
þarf vissa tegund af mannvonzku til þess að losa sig við slíkan viðbjóð.
Einnig reyndi ég að sýna fram á það, hvernig stórskáldin leitast við
að setja mannlífið upp í nokkurskona- jöfnur, en lfíið sjálft í heild sinni,
framþróunin lætur þessar jöfnur ganga upp eftir efni og ástæðum, sem
falið er á bakvið hin flóknn öfl, sem stjórna framvindunni.
En ég vildi vinna þetta verk þannig að lesandinn sæi þetta sjálfur,
en ekki á þann hátt, að ég kallaði til hans ofan frá mínum sjónarhóli og
segði honum hvað ég sæi, ég vildi veita lionum hlutdeild í mínum eigin
sjónarhól, að svo miklu leyti sem slíkt er á mínu valdi, gefa honum hluta
af minni eigin sjón, ef ég mætti orða það svo. Hans var að leggja mat
á hlutina.
Og ritgerðin var tilbúin. Eg kallaði hana „Broddur framþróunar-
innar“. Ennfremur „Drög að ritgerð um ujp'pliaf nútima liugsunar og nú-
tíma listar“. Kaflarnir fengu eftirfarandi heiti: „Verkefnið“, „Algengt
viðliorf nú á dögum“, „OrsakalögmáIið“, „Andlegt myrkur í JfO þúsund
ár“, „Upphaf nútíma hugsunar“, „Grundvöllunnn treystur“, „Stoðir
bresta“, „Gerviheimspeki', „Nútíma hugsun í fornum skáldskap", „Forn
hugsun í nútíma skáldskap“ og svo framvegis og svo framvegis.
Eg vildi bera þetta nndir einhverja góða menn, sem væru menntaðir
í heimspeki eða einhverjum skyldum fræðigreinum. Þeir Gunnar Ragnars-
son og dr. Broddi Jóhannesson lásu ritgerðina yfir. Gunnari fannst að
mér hafi tekizt að koma þessu efni í eina heild, en benti mér á ýmislegt,
sem betur mætti fara, en dr. Broddi sagði að ritgerðin væri reyndar
uppistaða í heila bók eða beinagrind í bók.
Nú var eftir að tala við Ragnar Jónsson. Hann las þetta og hafði
mikinn áhuga á þessu efni, en vildi láta Kristján Karlsson ráða því, hvort
greinin væri of löng til þess að birtast í Árbókinni, því að ég gat ekki
skrifað um þetta í eins stuttu máli og til var ætlazt. Yfirleitt bar öllum
saman um það, að hér væri komin saman uppistaða í heila bók.
Loks varð það að samkomulagi milli mín og Kristjáns Karlssonar,
að ég skrifaði litla ritgerð og segði frá hinni stærri, þar sem sú ritgerð
tæki pláss á kostnað annarra ritgerða í Árbókinni. Ég var mjög fús til