Árbók skálda - 01.12.1958, Side 44

42
sambönd tungunnar eru orðin svo fast mótuð, að í rauninni eru einstök
orð þeirra búin að glata frummerking sinni, menn nota slík orðasambönd,
þegar þeir nenna ekki að hugsa. Þeir eru þá í rauninni að láta fortiðina
hugsa fyrir sig. Yngri skáldin stefna í aðra átt. Þau eru að brjóta af sér
kúgun vanans, hugsun þeirra er frumleg, af því að beita orðum og hug-
myndum á nýjan hátt. Auðvelt væri að rökstyðja þetta með dæmum úr
Ijóðum þeirra Hannesar Sigfússona]> og Einars Braga, svo að tvö lifandi
skáld Islendinga séu nefnd, en lesendum þessarar greinar mun sízt, vera
þörf á slíku, nýtt landnám tungunnar blasir hvarvetna við. En þetta átak
yngri skáldanna neyðir lesendur til að hugsa á nýjan hátt. Gamalt orð-
tæki eða málsháttur, sem lognazt hefur út af í munni þjóðarinnar, er
skyndilega vakinn til lífs, skáldið bvltir gömlum þúfnakollum og brýtur
land til lífvænlegri gróðrar. A sama hátt brýtur skáldið af sér fjötra greina-
merkja og bragarhátta. Nýstárleg hugsun þolir ekki hefðbundnar reglur.
Byltingin verður að vera á öllum sviðum listarinnar, svo að skáldið verði
frjálst. En tilraunir okkar mistakast á stundum svo hrapalega, að lesand-
inn skilur ekki, livað um er að vera. Því er nauðsynlegt, að lesandinn
taki fullan þátt, í tilraunum okkur. An lesenda er skáldið eitt sér og er
fyrirfram dæmt, því að manninum er eiginlegt að vera í samneyti við
aðra, en skáldið á sérstakt mál og verður að skiljast til að vera til. Skáld,
sem slær af sér kröfum sínum og stundar á málamiðlun til að komast í
samband við lesendur, svíkur sjálfan sig og hættir að vera til.
Eins og ég hef þegar bent á, þá reynum við að brjóta af okkur hömlur
fyrri skálda. En þetta merkir vitanlega ekki, að við viljum ekki hlíta
neinum aga í list okkar. Ritlist án aga er ekki til, en við erum að reyna
að skapa okkur annars konar aga en forverar okkar beittu. En til eru
fleiri tegundir af aga en formsagi. Það er vitanlega enginn dyggð að lim-
lesta sjálfan sig til að gera sér öðrugra fyrir, og hvað er unnið við að yrkja
vísu, sem hægt er að þylja jafnt aftur á bak og áfram?
Ungum skáldum er oft borið það á brýn, að þau séu torskilin og
myrk. En er sú ásökun alltaf réttmæt? Hér verðum við að gera greinar-
mun á tvenns konar forsendum fyrir slíkum aðdróttunum. Skáld getur
verið torskilið, af því að það skilur ekki reynslu sína til hlítar eða brestur
tök á að tjá hana nógu skýrt. En önnur ung skákl eru torskilin fyrir þá
sök, að þau hafa losað sig við allan aga, án þess að láta neitt koma í
staðinn. Hugsun þeirra verður þá taumlaus, ótamin, villt. Lesendur hafa
fyllstu ástæðu til að fordæma slik verk, en þeir hafa engan rétt á að
láta hinn sama dóm ganga yfir allt, sem þeir geta ekki skilið. Til þess
geta legið aðrar forsendur, sem skáldið verður ekki sakað um.
Enn er okkur fundið margt til foráttu. Við erum sakaðir um að yrkja
um smávægileg efni; taka til meðferðar sundurlaus brot úr reynslu okkar;
kveða sí og æ urn „ástarsting og kvennafar“; birta eigin hugrenningar,
sem oft séu hvorki djúþtækar né merkilegar; og byggja okkar eiginn lmg-
myndaheim og lýsa honum með dulmáli.
Mér kemur ekki til hugar að bera af okkur þessar aðdróttanir. En