Félagsbréf - 01.01.1958, Síða 27

PÉLAGSBRÉF
17
munur er þó næstur að ýmsu leyti. Stórsynd að nefna hana
í sambandi við skáldrit Einars Hjörleifssonar, Gests Pálssonar,
Þorgils Gjallanda og Guðmundar Magnússonar", segir Einar
Arnórsson í Fjallkonunni 4. okt. 1907. Sá sem af beztum skiln-
ingi ritaði um Ólöfu í Ási var Einar Hjörleifsson. Hann lauk
máli sínu um hana í Skírni 1908 á þessa leið: „Þegar vér hugs-
um um Ólöfu í Ási og höfund hennar og viðtökur þær, sem bók
hans hefur fengið, þá er eins og brugðið sé upp tveim hliðum á
íslenzku menningarlífi.
öðru megin er bláfátækur og heilsulítill bóndamaður að berj-
ast um fyrir sér og sínum á koti norður undir Skjálfanda. í
öllu stritinu ... hefur hann ekki frið fyrir ýmsum örðug-
ustu og viðkvæmustu vandamálum mannsandans. Og hann legg-
ur á sig það stritið í hjáverkum, á kvöldum og nóttum, að fara
skáldhöndum um þau efni, reyna að setja á þau eilífðarmerki
listarinnar. Stundum tekst það ekki. Stundum tekst það eftir
atvikum óskiljanlega vel.
Og hinu megin eru nokkrir menn sem til mennta hafa verið
settir. Öllum er kunnugt um, að þeir geta ekkert skrifað jafn-
vel og Guðmundur Friðjónsson. Og engum er kunnugt um, að
þeir geti hugsað jafn vel og hann. Þeir standa og æpa að honum“.
Þetta gerðist 1907—1908, einmitt á þeim árum, þegar íslenzk
sagnagerð var að réttast úr kengnum. Sá tími nálgaðist, að rit-
höfundur gæti vænzt þess að fá einhver laun fyrir verk sitt,
ekki mikil sjálfsagt. Ég veit það ekki með vissu en held, að
Guðmundur á Sandi hafi svo sem engin ritlaun fengið fjrrir
skáldverk sín og ritsmíðar fram til þessa. Fyrir þau tók hann
svo sem ekkert nema sína eigin fátækt, hrópsyrði margra, en
að vísu þakklæti og hlýhug miklu fleiri manna, sem fæstir höfðu
öðru að launa, en það dró samt nokkuð. Þó varð Guðmundur
að bíða með næstu bók sína, 12 sögur, fimm ár frá því að þær
voru tilbúnar frá hans hendi og þangað til þær komu út 1915.
Meðal sagnanna í þessari bók var Gamla heyið, sem ýmsir hafa
talið beztu sögu Guðmundar. Hún var skrifuð 1909 og því 6 ára
gömul þegar hún fékk að sjá dagsins ljós. Það þarf ekki í nein-
ar grafgötur að ganga um það, hvað þessum drætti olli. Ástæðan