Sveitarstjórnarmál - 01.12.1948, Side 28

2Ö
SVEITARSTJÖRNARMÁL
Gunnlaugur Jónasson:
UM BYGGÐASJÁLFSTÆÐI
Heiðruðu þingfulltrúar og gestir!
Frumhvat- Tvær il.andstæðar hvatir
irnar tvœr manneðhsms raða mestu um
ásigkomulag mannfélagsins.
Þær eru: Þráin eftir einveru og þráin til
samvista, og þær eru um það bil jafn-
sterkar hjá mannfólkinu að meðaltali.
Hver einasti maður finnur til þessara
frumhvata í innsta eðli sínu, því stund-
um leitar maðurinn einverunnar, en
á öðrum tímum þráir hann samvistir
við aðra menn. 011 hamingja og tím-
anleg farsæld mannsins er undir því
komin að frumhvötum hans sé full-
nægt á heilbrigðan hátt, þessxxm frum-
hvötum sem ég nefndi, eigi síður en
öðrum. En maðurinn lifir og starfar oft-
lega í meira eða minna ósamræmi við
frumhvatir sínar og fullnægir stundum
einni frumhvötinni á kostnað annarrar.
Hann leitar félagsskapar samkvæmt fé-
lagshvöt sinni og bindur sér félagslegrar
byrðar, sem hann á erfitt að losa sig við
þegar hin frmnhvötin, þráin eftir ein-
veru og óháðu einstaklingslífi gerir sig
gildandi. Afleiðingin er svo ófarsæld í
einni eða annari mynd.
Þessar áminnstu frumhvatir, sem svo
miklu ráða rnn lífshamingju og velferð
einstaklinganna, gætir einnig á sama hátt
í hinum stærri og minni félagsheildum
mannanna.
Frumstæðasta félagsheildin er heimilið.
Það leitar stundum samskipta við önnur
heimili, en stundum vill það lifa sínu
lífi. Sama gildir um byggðarlög, lands-
hluta og þjóðir.
Ef bessi kenning, sem ég hefi leyft mér
að setja fram, er rétt, en ég mun leiða til
þess nokkur rök í þessu erindi, þá má
óhætt að álykta, að öll sönn stjórnvizka
sé i þvi fólgin að finna og stuðla að jafn-
vægi á milli þessara mannlegu frum-
hvata, sem skapa þann grundvöll sem
mannfélagið hvíhr á. Skipuleggja á sem
fullkomnastan hátt, einveru og samvistir,
sérhyggju og samhyggju, heimili og þjóð-
félag, héraðsstjórn og ríkisstjórn, þjóð-
hyggju og alþjóðasamtök — frelsi og lífs-
öryggi.
VitnisburÖur 011 veraldarsagan er í stór-
sögunnar. drattum sagan um það
hvermg mönnunum hefir
fram til þessa mistekizt, að koma á fót
mannfélagsskipulagi, sem tryggir þetta
gullvæga jafnvægi á milli þessara tveggja
mannlegu tilhneiginga, sem svo miklu
ráða um samskifti einstaklinga og félags-
heilda. Stundum greinir sagan frá félags-
legri framvindu, sem leiðir til sístækk-
andi og sterkari félagsheilda unz stórveldi
hefir myndazt, og svo kemur sagan um
hina félagslegu þreytu. Menn vilja leggja
frá sér þær þungbæru félagsbyrðar, sem
menn hafa bundið sér. Hin frumhvötin,
sérhyggjan. segir aftur til sín. Hún hefir
verið bæld um of og rís nú upp voldug
og sterk og gerir sig gildandi. Stórveldinu
hnignar; það leysist í sundur í smærri riki,
sem eru máttlítil, ekki svo mjög vegna þess
hversu smá þau eru, heldur vegna þess að
félagshvötin sefur, en einstaklings- og
sérhyggja ræður lögum og lofum. Þessu
fer svo fram, unz sérhyggjan hefir leitt
af sér engu minni ófarsæld, en sam-
hyggjan áður. Þá fer félagshvötin að láta
á sér bæra á ný og sams konar saga endur-
tekur sig, að eðli til eins en hið ytra í
nýju gerfi.
Að vísu hefir stjórnmálasaga veraldar-
innar ekki verið alveg svona einföld í
sniðinu, en hefir orðið margbrotnari og
breytilegri vegna þess, að þróun sér-